ترمینولوژی (لغتنامه) حقوقی حرف پ

 
پاراف: عبارت است از تأیید پیش‌نویس توافق بین‌المللی از طرف اشخاص مجاز (ماده 2 از آیین‌نامه چگونگی تنظیم و امضای توافق‌های بین‌المللی مصوب 13/2/1371 هیئت وزیران)
 
پاركه: برای اختصار به جای شعبه اداره مدعی عمومی من‌بعد لفظ پاركه استعمال می‌شود. (تنبیه ماده 112 قانون اصول تشكیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حكام صلیحه مصوب 26/4/1290)
 
پاركه استیناف: پاركه محكمه استیناف عبارت است از مدعی‌العموم اول و یك نفر وكیل عمومی برای هر شعبه. (ماده 55 از قانون اصول تشكیلات عدلیه مصوب 27/4/1307)
 
پاركه بدایت: پاركه بدایت تشكیل می‌شود از مدعی عمومی محكمه ابتدایی و یك نفر معاون او برای هر اتاقی از اتاق‌ها حقوقی و جـزایی. (ماده 115 از قانون اصـول تشكیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حكام صلحیه مصوب 26/4/1290)
 
پاركه دیوان تمیز: پاركه دیوان تمیز مركب است از مدعی عمومی كل و یك نفر معاون او كه موسوم است به وكیل عمومی محكمه تمیز. (ماده 113 از قانون اصول تشكیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حكام صلحیه مصوب 26/4/1290)
 
پاركه محكمه استیناف: پاركه محكمه استیناف عبارت است از مدعی عمومی اول و یك وكیل عمومی برای هر اتاقی و (در صورت لزوم) یك معاون وكیل عمومی. (ماده 114 از قانون اصول تشكیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حكام صلحیه مصوب 26/4/1290)
 
پاسدار: پاسدار به فردی اطلاق می‌شود كه برای جهاد همه جانبه در راه خدا و نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن به عنوان وظیفه شرعی با داشتن شرایط زیر به عضویت سپاه پاسداران درآمده باشد. (ماده 34 از قانون اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 15/6/1361)

پاسداران رسمی: پاسداران رسمی به پرسنلی اطلاق می‌گردد كه برای جهاد در راه خدا و پاسداری و دفاع مسلحانه از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و نظام جمهوری اسلامی ایران به استخدام سپاه درآمده و پس از طی دوره‌های آموزشی لازم به یكی از درجات پیش‌بینی شده در این قانون نائل و از لباس و علائم نظامی استفاده می‌نمایند. (ماده 8 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)
 
پدید آورنده: از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند پدید‌آورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتكار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به كار رفته اثر اطلاق ‌می‌شود. (ماده1 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و منصفان و هنرمندان11/10/1348)
 
پذیرایی عمومی: منظور از پذیرایی عمومی در این آیین‌نامه، كلیه پذیرایی‌هایی است كه با استفاده از تسهیلات و امكانات رفاهی و خدماتی جهت مراسم مختلف، ‌سمینارها، كنفرانس‌ها، افتتاحیه‌ها، جلسه‌ها، ملاقات‌ها و سایر اجتماعات رسمی و غیررسمی از سوی دستگاه‌های اجرایی در نظر گرفته می‌شود. (ماده 1 از آیین‌نامه پذیرایی‌های عمومی مصوب 25‌/5/1371 هیئت وزیران)
 
پذیره: پذیره عبارت است از وجه معینی كه هنگام عقد قرارداد پیش‌بینی می‌شود و یك جا یا به دفعات و در طی مراحلی توسط طرف قرارداد به شركت ملی نفت ایران پرداخت می‌گردد. (ماده 1 از قانون نفت مصوب 8/5/1353)
 
پذیره: منظور از پذیره در این قانون وجهی است كه هنگام عقد قراردادهای مربوط به تفحص و اكتشاف و استخراج نفت باید بر طبق مقررات مربوط به این قانون در ظرف مدتی كه در قرارداد تصریح خواهد شد از طرف عامل به شركت ملی نفت ایران پرداخت شود. (تبصره 6 ماده 1 قانون مربوط به تفحص و اكتشاف و استخراج نفت در سراسر كشور و فلات قاره مصوب 7/5/1336)

پرتوكار: پرتوكار به شخص حقیقی اطلاق می‌شود كه با منابع مواد اشعه به طور فیزیكی در ارتباط باشد كه شامل پرتوكاران گروه الف و گروه ب می‌گردد. الف) پرتوكار گروه الف- به شخص حقیقی اطلاق می‌گردد كه در شرایطی كار می‌كند كه دز سالیانه آن می‌تواند از حد دز معادل سالانه تجاوز نماید. ب) پرتوكار گروه ب- به شخص حقیقی اطلاق می‌شود كه در شرایطی كار می‌كند كه معمولاً دز دریافتی سالانه وی از 3/0 دز معادل سالانه تجاوز نمی‌نماید. (بند 7 ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 2/2/1369 هیئت وزیران)
 
پرتوهای غیر یون ساز: پرتوهای غیر یون ساز از نظر حفاظت در برابر اشعه به پرتوهایی مثل ماورا بنفش، مادون قرمز، میكرو ویولیزر، امواج رادیویی و نظایر آن اطلاق می‌گردد كه قادر به یون سازی در ماده نمی‌باشند. (بند 3 ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 2/2/1369 هیئت وزیران)
 
پرتوهای یون ساز: پرتوهای یون ساز از نظر حفاظت در برابر اشعه به پرتوهای مثل ایكس، گاما، بتا، نوتورن، آلفا و ذرات اتمی دیگر اطلاق می‌گردد كه قادر به یون سازی در ماده می‌باشند. (بند 2 ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 2/2/1369 هیئت وزیران)
 
پرچم رسمی ایران: پرچم رسمی ایران به رنگ‌های سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «ا... اكبر» است. اصل هیجدهم قانون اساسی.
پرسنل ارتش: پرسنل ارتش كسانی هستند كه برابر شرایط و مقررات مندرج در این قانون یا قانون خدمت وظیفه عمومی به خدمت پذیرفته می‌شوند و عبارتند از: الف) كادر ثابت. ب) وظیفه. ج) پیمانی. (ماده 21 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)
 
پرسنل بسیجی: پرسنل بسیجی به افرادی اطلاق می‌شود كه جهت تحقق ارتش بیست میلیونی تحت پوشش سپاه درمی‌آیند و عبارتند از: الف) بسیجی عادی، عموم اقشار معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اهداف انقلاب اسلامی هستند كه پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به خدمت ارتش بیست میلیونی درآمده و سازماندهی می‌شوند. ب) بسیجی فعال. آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند كه واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، سازماندهی شده و ضمن شركت در برنامه‌های حفظ انسجام در انجام مأموریت‌های محوله با سپاه همكاری می‌كنند. ج) بسیجی ویژه (پاسداران افتخاری). پرسنلی هستند كه صلاحیت‌های یك پاسدار را دارا می‌باشند و پس از گذراندن آموزش‌های مطروحه در این قانون سازماندهی گردیده و متعهد می‌گردند تا به هنگام نیاز به طور تمام وقت در اختیار سپاه قرار گیرند. (ماده 13 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)
 
پرسنل پیمانی: پرسنل پیمانی به كسانی اطلاق می‌گردد كه خدمت پیمانی را به عنوان پرسنل انتظامی یا كارمندی برابر مقررات مندرج در این قانون انجام می‌دهند. (ماده 14 از قانون مقررات استخدامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب 27/4/1374)
 
پرسنل پیمانی: پرسنل پیمانی به كسانی اطلاق می‌شود كه خدمت پیمانی را به صورت نظامی یا كارمند برابر مقررات مندرج در این قانون انجام می‌دهند. (ماده 12 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)
 
پرسنل پیمانی (ارتش): پرسنل پیمانی به كسانی اطلاق می‌گردد كه خدمت پیمانی را به صورت نظامی یا كارمند برابر مقررات مندرج در این قانون انجام می‌دهند. (ماده 27 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)
 
پرسنل خرید خدمت: پرسنل خرید خدمت به كسانی اطلاق می‌گردد كه طبق مقررات مربوط خدمت مشخصی را برابر قرارداد معینی انجام می‌دهند. (ماده 16 از قانون مقررات استخدامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب 27/4/1374)
 
پرسنل خرید خدمت: پرسنل خرید خدمت به كسانی اطلاق می‌گردد كه طبق مقررات مربوط‌ خدمت مشخصی را برابر قرارداد معینی انجام می‌دهند. (ماده 28 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)
 
پرسنل وظیفه: پرسنل وظیفه‌ كسانی هستند كه مطابق قانون خدمت وظیفه عمومی در یكی از دوره‌های ضرورت، احتیاط یا ذخیره مشغول خدمت می‌باشند. (ماده 26 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)
 
پرواز توریستی: پروازی است كه به طور دربست اختصاص به تورهای مسافربری جهت بازدید از ایران دارد. (بند ز ماده 1 از لایحه قانونی تعیین بهای خدمات فرودگاهی و پروازی مصوب 21/5/1358 شورای انقلاب)
 
پرواز دانشجویی: پروازی است كه به طور دربست اختصاص به دانشجویان ایرانی دارد. (بند ح ماده 1 از لایحه قانونی تعیین بهای خدمات فرودگاهی و پروازی مصوب 21/5/1358 شورای انقلاب)

پروانه: منظور از پروانه در این قانون اجازه‌نامه‌ای است كه از طرف وزارت آب و برق به منظور ایجاد و بهره‌برداری از تأسیسات تولید و انتقال و توزیع و فروش نیروی برق طبق شرایط معین صادر می‌شود. (تبصره 2 ماده 6 از قانون سازمان برق ایران مصوب 19/4/1346)
 
پروانه اشتغال: گواهینامه مهارت انجام كار فنی است كه توسط مراجع ذی‌صلاح صادر می‌گردد. (ماده 6 از لایحه قانونی اجازه اجرای اصلاحاتی كه توسط هیئت عالی نظارت در قانون نظام صنفی و اصلاحیه‌های آن به عمل آمده است مصوب 13/4/1359 شورای انقلاب)
 
پروانه اكتشاف: مجوزی است كه برای انجام عملیات اكتشافی مواد معدنی در محدوده مشخص از طرف وزارت معادن و فلزات صادر می‌شود. (بند ج ماده 1 از قانون معادن مصوب 23/3/1377)
 
پروانه ایستگاه: پروانه ایستگاه عبارت است از اجازه‌نامه‌ای كه تحت شرایط و مقررات خاصی برای تأسیس و استفاده از ایستگاه‌های اختصاصی صادر می‌گردد. (ماده 3 از آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)

پروانه بهره‌برداری: مجوزی است كه توسط وزارت معادن و فلزات برای بهره‌برداری از معادن در محدوده‌ای كه مشخص شده است صادر می‌گردد. (بند غ ماده 1 از قانون معادن مصوب 23/3/1377)

پروانه بهره‌برداری: پروانه‌ بهره‌برداری سندی است رسمی، لازم‌الاجرا، حاوی مدت بهره‌برداری بر اساس شناسنامه معدن و طرح بهره‌برداری مصوب، قابل تمدید، قابل معامله و انتقال به اشخاص ثالث كه متضمن حق انتفاع دارنده پروانه از ذخیره معدنی و نیز دربردارنده تعهدات وی در اجرای مفاد آن می‌باشد. مدت هر دوره بهره‌برداری با توجه به موارد فوق و ذخیره موجود تا حداكثر 25 سال با حق اولویت تمدید برای دارنده پروانه تعیین می‌شود. (تبصره 3 ماده 10 قانون معادن مصوب 23/3/1377)
 
پروانه بهره‌برداری: پروانه بهره‌برداری مجوزی است كه توسط وزارت معادن و فلزات برای بهره‌برداری از معادن در محدوده‌ای كه مشخص شده است صادر می‌گردد. (بند غ ماده 1 قانون معادن مصوب 1/3/1362)
 
پروانه‌ ایستگاه رادیو آماتوری: پروانه تأسیس ایستگاه رادیو آماتوری، اجازه‌نامه‌ای است كه توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن، فقط برای دارندگان پروانه رادیو آماتوری، صادر می‌شود و به موجب آن، شخص رادیو آماتور با دریافت علامت خطاب، مجاز به تأسیس ایستگاه رادیو آماتوری و بهره‌برداری از دستگاه‌های فرستنده و گیرنده‌ای كه خود آن‌ها را ساخته یا خریداری نموده است می‌شود. (ماده 40 از آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)
 
پروانه ‌تأسیس ‌ایستگاه - رادیویی: پروانه تأسیس ایستگاه رادیویی اجازه‌نامه‌ای است كه توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن جهت اشخاص حقیقی یا (حقوقی) صادر می‌گردد و به موجب آن دارنده پروانه با دریافت علامت خطاب با (Call Sign) مجاز به تأسیس ایستگاه رادیویی به منظور ارسال و دریافت پیام‌های رادیویی می‌گردد. (ماده 5 از آیین‌نامه اجرایی صدور گواهینامه افسری مخابرات كشتی (رادیولوژی) مصوب 31/6/1364 هیئت وزیران)

پروانه تاكسیرانی: پروانه اشتغال به حمل و نقل عمومی مسافر درون شهری با تاكسی (پروانه تاكسیرانی) مجوزی است كه پس از طی موفقیت‌آمیز مراحل مختلف مذكور در این آیین‌نامه، برای مدت معین (حداكثر 12 ساعت در روز)، سرویس مشخص، مسیر و زمان معین توسط شهرداری صادر می‌شود. مجوز مذكور فقط برای اشتغال فرد با وسیله نقلیه مشخص است،‌ اعم از این كه وسیله نقلیه متعلق به دارنده مجوز باشد یا به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر تعلق داشته باشد. (ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی قانون الحاق یك تبصره به ماده واحده قانون راجع به تمركز امور مربوط به تاكسیرانی شهر تهران زیر نظر شهرداری تهران... مصوب 10/8/1374 هیئت وزیران)
 
پروانه تكثیر و پرورش آبزیان: اجازه‌نامه‌ای است با عناوین موافقت اصولی پروانه تأسیس یا پروانه بهره‌برداری كه اشخاص حقیقی و حقوقی در چارچوب شرایط مندرج در آن مجاز به تخصیص منابع، احداث و بهره‌برداری از تأسیسات تكثیر و پرورش آبزیان می‌باشند. (بند 4 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/2/1378)
 
پروانه رادیو آماتوری: پروانه‌ رادیو آماتوری اجازه‌نامه‌ای است که از طرف وزارت پست و تلگراف و تلفن به اشخاص حقیقی برای اشتغال به کارهای رادیو آماتوری صادر می‌گردد. (ماده 37 از آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های‌ اختصاصی حرفه‌ای (غیر آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)
پروانه صید: اجازه‌نامه‌ای است كه به منظور انجام فعالیت‌های صیادی اشخاص حقیقی و حقوقی صادر شده است و در آن بر حسب مورد مشخصات شناور، روش صید، نوع و میزان ابزار و ادوات، گونه، میزان سهمیه‌ صید، منطقه صید، مالك یا مالكین شناور، مشخص می‌شود. (بند 9 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/2/1378 هیئت وزیران)
 
پروانه عبور خارجی: عبارت است از نسخه دوم اظهارنامه عبور خارجی كه توسط ادارات گمرك تأیید و صادر می‌گردد. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
پروانه كسب: اجازه‌ای است كه طبق مقررات این قانون به منظور شروع و ادامه كسب و كار یا حرفه به فرد یا افراد صنفی برای محل مشخص و یا وسیله كسب مشخص داده می‌شود. (ماده 5 از لایحه قانونی اجازه اجرای اصلاحاتی كه توسط هیئت عالی نظارت در قانون نظام صنفی و اصلاحیه‌های آن به عمل آمده است. مصوب 13/4/1359 شورای انقلاب)
پروانه کسب: اجازه‌ای است كه طبق مقررات این قانون به منظور اشتغال به كسب و كار و یا حرفه به فرد یا افراد صنفی برای محل مشخص و یا وسیله كسب مشخص داده می‌شود. (ماده 7 از قانون نظام صنفی مصوب 16/3/1350)

پروانه گذر زیارتی: پروانه گذر زیارتی سندی است به قطع 5/15 در 5/9 سانتیمتر دارای جلد پلاستیكی و 12 صفحه با جلدی به رنگ زرشكی با آرم جمهوری اسلامی ایران در وسط هر صفحه كه در متن صفحات عبارت پروانه گذر زیارتی دولت جمهوری اسلامی ایران چاپ شده است. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی پروانه گذر زیارتی مصوب 16/2/1363 هیئت وزیران)
 
پزشكی: منظور از كلمه پزشكی در این قانون كلیه رشته‌های پزشكی از قبیل پزشكی، دندان پزشکی، داروسازی، علوم بهداشتی، پرستاری، مامایی، تغذیه، توان بخشی و بهداشت کاری دهان و دندان، كاردانی بهداشت خانواده، كاردانی مبارزه با بیماری‌ها و پیراپزشكی (علوم آزمایشگاهی تشخیص طبی، تكنولوژی رادیولوژی، اودیومتری، اپتومتری) می‌باشد. (ماده 15 از قانون تشكیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی مصوب 9/7/1364)

پژوهش تبعی: مدت پژوهش ده روز است و این مدت در احكام حضوری از تاریخ اعلام حكم و در احكام غیابی از تاریخ انقضا مدت اعتراض شروع می‌شود. در هر موردی كه یكی از اشخاص فوق عرض حال پژوهش بدهد هر یك از اصحاب دعوی نیز می‌تواند ظرف یك مهلت اضافی ده روز كه از تاریخ تقدیم عرض حال مزبور شروع خواهد شد تقاضای پژوهش نماید و این پژوهش تبعی نامیده می‌شود. (از بند 4 ماده 351 از لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون آیین‌نامه دادرسی كیفری مصوب 1/5/1337)
 
پژوهشكده: در صورتی كه حدود فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه از سطح یك دانشكده، فراتر باشد و ایجاد مؤسسه‌ای در دانشگاه یا به صورت مستقل ضرورت یابد، پژوهشكده با شرایط زیر تأسیس می‌گردد الف) فعالیت‌های تحقیقاتی پژوهشكده در زمینه‌های بنیادی، كاربردی و یا توسعه‌ای و منطبق بر نیازهای اساسی كشور خواهد بود و پژوهشكده در یك رشته مشخص و یا به صورت میان رشته‌ای می‌تواند در هر یك از زمینه‌های فوق تشكیل گردد.‌‌ ب) داشتن حداقل 3 گروه پژوهشی با شرایط مندرج در بند 2. ج) داشتن امكانات و تجهیزات مستقل برای امور تحقیقاتی. (بند 3 از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد تعاریف و ضوابط تأسیس مراكز تحقیقاتی مصوب 21/1/1369)
 
پژوهشگاه: در صورتی كه فعالیت‌های پژوهشی، در سطح گسترده مورد نظر باشد. واحد پژوهشی مستقل (پژوهشگاه) با شرایط زیر ایجاد می‌گردد: الف) دارا بودن سه مؤسسه پژوهشی (پژوهشكده) با شرایط مندرج در بند 3. ب) داشتن امكانات و تجهیزات مستقل برای امور تحقیقاتی. (بند 4 از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد تعاریف و ضوابط تأسیس مراكز تحقیقاتی مصوب 21/1/1369)
 
پست: عبارت از مجموعه‌ای از وظایف و مسئولیت‌های مرتبط است كه انجام خدمات یك فرد را ایجاب می‌كند. (بند ث ماده 1 از آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمان‌های مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375)
 
پست سازمانی: پست سازمانی عبارت از محلی است كه در سازمان وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی به طور مستمر برای یك شغل و ارجاع آن به یك مستخدم در نظر گرفته شده اعم از این كه دارای متصدی یا بدون متصدی باشد. (ماده 8 از قانون استخدام كشوری مصوب 31/3/1345)

پست سازمانی: عبارت است از محل سازمانی در تشكیلات بانك كه جهت انجام خدمات مستمر و تمام وقت و ارجاع آن به كاركنان بانك در نظر گرفته شده است. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)

پست‌های تخصصی: آن دسته از پست‌های سازمانی است كه در ارتباط با وظایف اصلی دستگاه بوده و تصدی آن‌ها مستلزم حداقل برخورداری از سطح تحصیلات دانشگاهی است. (بند د ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی بند (ب) ماده 217 قانون برنامه سوم توسعه مصوب 30/11/1379 هیئت وزیران)
 
پست‌های نظارتی: آن دسته از پست‌های سازمانی است كه ماهیت غالب وظایف آن‌ها ستادی و حاكمیتی است. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی بند (ب) ماده 127 قانون برنامه سوم توسعه... مصوب 30/11/1379 هیئت وزیران)
 
پست همطراز: پست با نامی است كه با علامت اختصاری (*) مشخص می‌گردد و در مجموعه تشكیلاتی دستگاه‌های موضوع ماده 3 این قانون ایجاد می‌گردد و تا رسیدن خدمت مستخدمین جانباز به شرایط عمومی خروج از خدمت برای آنان در مجموعه مزبور حفظ می‌شود. (بند د ماده 2 قانون تسهیلات استخدامی و اجتماعی جانبازان انقلاب اسلامی مصوب 31/3/1374)

پست‌ همطراز جانباز: پست سازمانی با نامی است كه برای جانبازانی كه توان انجام كار تمام وقت را ندارند ایجاد می‌گردد و با پایان خدمت یا بازنشستگی جانباز از فهرست پست‌های دستگاه مربوط حذف می‌گردد. (تبصره ماده 2 از قانون تسهیلات استخدامی و اجتماعی جانبازان انقلاب اسلامی مصوب 18/2/1369)
 
پشتوانه ارزی: دارایی‌های ارزی قابل قبول جزو پشتوانه منحصراً عبارتند از: الف) اسكناس‌های خارجی مورد قبول بانك مركزی ایران. ب) مطالبات ارزی اعم از دیداری یا مدت‌دار كه مدت آن از شش ماه تجاوز نكند. ج) هرگونه پرداخت به صندوق بین‌المللی پول یا بانك بین‌المللی ترمیم و توسعه و یا مؤسسات بین‌المللی مشابه بابت سهمیه و یا سرمایه طبق قوانین مصوب. د- اسنادی كه از طرف دولت‌های بیگانه و صندوق بین‌المللی پول و بانك بین‌المللی ترمیم و توسعه و شركت مالی بین‌المللی یا دستگاه‌های مشابه صادر یا تضمین شده.5- مطالبات ریالی یا ارزی از خارجه كه بر اثر اجرای قراردادهای بین‌المللی پرداخت و مبادلات ارزی و پایاپای حاصل شده تا حدودی كه در قراردادهای مزبور پیش‌بینی شده است. و- اسناد بازرگانی قابل پرداخت به ارز صادره عهده خارجه كه دارای دو امضای معتبر باشد كه یكی از آن باید امضای بانك واگذارنده باشد و سررسید آن‌ها از حدودی كه در ماده 27 پیش‌بینی شده بیش‌تر نباشد. ز- ارزهایی كه به عنوان پشتوانه قبول می‌شود باید قابل تبدیل به طلا باشد و شورای پول و اعتبار بر حسب پیشنهاد هیئت عامل بانك مركزی ایران این نوع ارزها را تعیین می‌كند و در صورت اقتضا حداكثر مبالغی را كه از هر كدام از ارزهای مزبور در پشتوانه می‌توان قبول كرد معین خواهد نمود. (ماده 21 از قانون بانكی و پولی كشور مصوب 7/3/1339)
 
پشتوانه طلا: 1- دارایی‌هایی كه جزو پشتوانه طلا قبول می‌شوند عبارتند از شمش طلا و طلای مسكوك موجود در خزانه‌های بانك و طلایی كه در بانك‌های مركزی بیگانه یا مؤسسات مالی بین‌المللی سپرده باشد. 2- طلای تحویلی به صندوق بین‌المللی پول یا بانك بین‌المللی ترمیم و توسعه یا مؤسسات بین‌المللی مشابه بابت سهمیه یا سرمایه طبق قوانین مصوبه. (ماده 20 از قانون بانكی و پولی كشور مصوب 7/3/1339)

پلاكارد: مقصود از پلاكارد و تراكت عبارت از هرگونه تبلیغات پارچه‌ای، كاغذی، مقوایی و فلزی است و سیلك نیز از جمله مصادیق و امثال این‌ها است ولیکن نصب هر نوع تابلو كه مشخص كننده محل ستاد انتخاباتی است بلااشكال است. (بند 3 ماده اصلاحی از قانون تفسیر قانون الحاق ماده واحده به قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 14/12/1370)
 
پلیس تفتیش: پلیس تفتیش مأمور است كه در موارد اتفاق جنحه و جنایتی تفتیش و تفحص و تحقیقات لازمه را به عمل آورد یا اجرای اوامر و احكام رئیس نظمیه را در جلوگیری از جنحه و جنایات و فتنه و فساد به عمل آورد پلیس تفتیش در این موارد موافق دستورالعمل‌های راجعه به نظمیه اقدام می‌نماید و در واقع آلت اجرایی نظمیه است. (ماده 338 از قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل‌ حكام مصوب 27/9/1286)

پلی کلینیک دامپزشكی: درمانگاهی عمومی با فضای مناسب و شامل چند بخش اختصاصی است. (ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی ماده 10 قانون سازمان دامپزشكی كشور... مصوب 4/10/1373 هیئت وزیران)

پودمان آموزشی: مجموعه‌ای از دانش، معلومات و مهارت‌هایی است كه با استفاده از آن‌ها اجرای یك مرحله مفید از كار یا انجام بخشی از وظایف شغل به طور مستقل امكان‌پذیر می‌گردد. (بند ب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی ماده 150 قانون برنامه سوم توسعه... مصوب 6/7/1379 هیئت وزیران)
 
پوشش گیاهی: عبارت است از هرگونه گیاهی كه سطح خاك را پوشانده و آن را در مقابل فرسایش حفاظت می‌نماید. (بند 8 آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت كناره و بستر رودخانه‌های مرزی مصوب 18/12/1363 هیئت وزیران)
 
پول رایج كشور: الف) پول رایج كشور به صورت اسكناس و سكه‌های فلزی قابل انتشار است. ب) فقط اسكناس و پول‌های فلزی كه در تاریخ تصویب این قانون در جریان بوده یا طبق این قانون انتشار می‌یابد جریان قانونی و قوه ابرا دارد. ج) تعهد پرداخت هرگونه دین یا بدهی فقط به پول رایج كشور انجام‌پذیر است مگر آن كه با رعایت مقررات ارزی كشور ترتیب دیگری بین بدهكار و بستانكار داده شده باشد. د) مسكوكات طلا رواج‌ قانونی ندارد. هـ) مقررات مربوط به ورود و صدور طلا و نقره به پیشنهاد رئیس كل بانك مركزی ایران و موافقت وزیر دارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌شود. و) مبلغی اسمی- شكل- جنس- رنگ- اندازه- نقشه و سایر مشخصات اسكناس‌ها و سكه‌های فلزی رایج كشور به پیشنهاد رئیس كل بانك مركزی ایران تصویب وزیر دارایی با رعایت مقررات این قانون تعیین خواهد گردید. میزان سكه‌های فلزی به پیشنهاد رئیس كل بانك مركزی ایران و تصویب وزیر دارایی تعیین خواهد شد. ز) اسكناس دارای امضا وزیر دارایی و رئیس كل بانك مركزی ایران خواهد بود. (ماده 2 قانون پولی و بانكی كشور مصوب 18/4/1351)
 
پهلوی: مسكوك طلای صد ریالی یا پهلوی دارای 322382/7 گرم طلای خالص است و ضرابخانه دولتی باید یك كیلوگرم طلای خالص را به مصرف ضرب 5675/136 عدد مسكوك یك پهلوی برساند. (فقره ج از ماده 3 قانون اصلاح قانون واحد و مقیاس پول مصوب 22/12/1310)
 
پیام: پیام عبارت است از كلیه علائم الكتریكی شامل تلگراف و تلفن و غیره كه بین ایستگاه‌های رادیویی مبادله می‌گردد. (ماده 6 از آیین‌نامه اجرایی صدور گواهینامه افسری مخابرات كشتی (رادیولوژی) مصوب 31/6/1364 هیئت وزیران)
 
پیشاهنگی: پیشاهنگی سازمانی است ملی و مستقل كه تحت ریاست عالیه برای تربیت اخلاقی و اجتماعی جوانان با رعایت اصول پیشاهنگی و مقررات بین‌المللی بر طبق اساس‌نامه‌ای كه به تصویب شورای عالی پیشاهنگی ایران و توشیح ... می‌رسد اداره می‌شود. (ماده 1 قانون سازمان ملی پیشاهنگی مصوب 26/4/1337)
 
پیش‌پرداخت: پیش‌پرداخت عبارت است از پرداختی که از محل اعتبارات مربوط بر اساس احكام و قراردادها طبق مقررات پیش از انجام تعهد صورت می‌گیرد. (ماده 28 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)
 
پیش‌پرداخت: پیش پرداخت، عبارت است از پرداختی که از اعتبارات مربوط طبق احكام و مقررات و قراردادها و بر اساس آیین‌نامه‌ای كه به تصویب وزارت فرهنگ و آموزش عالی می‌رسد پیش از انجام تعهد صورت می‌گیرد. (ماده 14 آیین‌نامه مالی دانشگاه‌ها مصوب 30/3/1363 هیئت وزیران)
 
پیش فاکتور: پیش فاکتور (پرو فروما) عبارت از مجموعه شرایط پیشنهادی فروشنده خارجی جهت فروش کالای وارداتی است كه به نام سفارش‌دهندگان یا مراكز توسعه فروشندگان خارجی یا نمایندگان مجاز آن‌ها صادر می‌شود و بایستی حاوی مواردی باشد که در این آیین‌نامه پیش‌بینی شده است. (ماده9 آیین‌نامه اجرایی قانون تشكیل مراكز تهیه و توزیع کالا مصوب 13/5/1359 هیئت وزیران)
 
پیك سیاسی: پیك سیاسی به شخصی اطلاق می‌شود كه از طرف وزارت امور خارجه دولتی حامل نوشته‌‌جات رسمی به عنوان سفارتخانه‌های آن دولت در كشورهای خارج یا بالعكس حامل نوشته‌‌جات سفارتخانه‌های مزبور به عنوان وزارت امور خارجه مربوط یا حامل نوشته‌‌جات رسمی سفارت دولتی در یك كشور به عنوان سفارت دیگر همان دولت در كشور ثالث باشد. (ماده 329 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
پیمان دسته‌جمعی كار: پیمان دسته جمعی كار عبارت است از پیمانی كتبی به منظور تعیین شرایط كار فی‌مابین یك یا چند (شورا یا انجمن صنفی یا نماینده قانونی كارگران) از یك طرف و یك یا چند كارفرما یا نمایندگان قانونی آن‌ها از سوی دیگر یا فی‌مابین كانون‌ها و كانون‌های عالی كارگری و كارفرمایی منعقد می‌شود. (ماده 140 قانون كار مصوب 29/8/1369 مجمع تشخیص مصلحت نظام)
 
پیمان دسته‌جمعی كار: پیمان دسته‌جمعی كار عبارت است از پیمان كتبی كه به منظور تعیین شرایط كار بین یك یا چند سندیكا یا اتحادیه یا كنفدراسیون كارگری از یك طرف و یك و یا چند كارفرما یا سندیكا یا اتحادیه یا كنفدراسیون كارفرمایی از طرف دیگر منعقد می‌شود. در پیمان دسته‌جمعی نمی‌توان مزایایی كم‌تر از آن‌چه در این قانون مقرر است منظور نمود. (ماده 35 قانون كار مصوب 26/12/1337)
 
پیمانكاری طراحی و ساخت: پیمانكار طـراحی و ساخت بـه شـركت یـا مـؤسسـه‌ای اطلاق می‌شود كه مسئولیت انجام خدمات طراحی تفصیلی و اجرایی (طراحی مهندسی یا مهندسی فرایند)، تهیه و تأمین كالا و تجهیزات، عملیات اجرایی، نصب و راه‌اندازی و مدیریت انجام این فعالیت‌ها در یك پروژه را بر عهده دارد. (تبصره 1 ماده 2 از قانون حداكثر استفاده از توان فنی و مهندسی تولیدی و صنعتی و اجرایی كشور در اجرای پروژه‌ها و ایجاد تسهیلات به منظور صدور خدمات مصوب 12/12/1375)
 
 

ترمینولوژی (لغتنامه) حقوقی حرف ب

 
بار (دریایی): بار شامل هرگونه محموله اعم از اموال و اشیا و هر كالای دیگری می‌باشد به استثنا حیوانات زنده و بارهایی كه بر طبق مفاد قرارداد باربری باید روی عرشه كشتی حمل گردد و عملاً هم بدین ترتیب حمل شده باشد. (بند 3 ماده 52 از قانون دریایی مصوب 29/6/1343)
 
باران مؤثر: عبارت است از بخشی از بارندگی ماهانه كه در طول فصل زراعی نازل می‌شود و به مصرف تبخیر و تعرق گیاه می‌رسد و از خالص نیاز آبی گیاه می‌كاهد و مقدار آن به صورت حجم آب ماهانه قابل محاسبه است. (ماده 24 (2-1) آیین‌نامه اجرایی بهینه‌سازی مصرف آب كشاورزی مصوب 11/6/1375 هیأت وزیران)

بارگیری و تخلیه: بارگیری به طور معمول از زمانی شروع می‌شود كه چنگال جرثقیل باری را كه فرستنده آماده بارگیری كرده است به منظور بارگیری در كشتی از اسكله یا بارانداز یا وسایل باربـری كه بدیـن منظـور مورد استفاده قرار گیرد گرفته و بلند نماید و تخلیه زمانی خاتمه می‌یابد كه چنگال جرثقیل بار را در اسكله یا بارانداز یا وسایل باربری كه بدین منظور مورد استفاده قرار گرفته فرود آورد. (بند 9 ماده 52 از قانون دریایی مصوب 29/6/1343)
 
بارنامه: سندی است مبین مالكیت كالا كه حمل كننده یا نماینده وی پس از وصول كالا صادر می‌نماید و حاكی از حمل كالای معینی از یك نقطه (مبدا حمل) به نقطه دیگر (مقصد حمل) با وسیله حمل مورد توافق (كشتی، كامیون، قطار و هواپیما یا تركیبی از آن‌ها) در محل مقابل كرایه حمل معین می‌باشد. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیأت وزیران)
 
بارنامه بین‌المللی: بارنامه بین‌المللی موضوع این قانون عبارت است از سند كاشف از حقوق مالكیت كه طرح آن توسط وزارت راه و ترابری تهیه و از طریق وزارت امور اقتصادی و دارایی چاپ و پس از وصول حق تمبر به میزان 250 ریال به موجب حواله وزارت راه و ترابری در اختیار شركت‌های مجاز حمل و نقل جاده‌ای بین‌المللی قرار خواهد گرفت. (ماده 3 از قانون الزام شركت‌ها و مؤسسات ترابری جاده‌ای به استفاده از صورت وضعیت مسافری و بارنامه مصوب 31/2/1368)
 
بارنامه داخلی: بارنامه داخلی موضوع این قانون عبارت است از سند كاشف از حقوق مالكیت كه طرح آن توسط وزارت راه و ترابری تهیه و از طریق وزارت امور اقتصادی و دارایی چاپ و پس از وصول حق تمبر به میزان 100 ریال به موجب حواله وزارت راه و ترابری در اختیار شركت‌ها و مؤسسات مجاز حمل و نقل جاده‌ای داخلی كالا جهت جابه‌جایی محمولات بین‌ شهرهای كشور قرار خواهد گرفت. (ماده 2 از قانون الزام شركت‌ها و مؤسسات ترابری جاده‌ای به استفاده از صورت وضعیت مسافری و بارنامه مصوب 31/2/1368)

بارنامه دریایی: بارنامه دریایی سندی است كه مشخصات كامل بار در آن قید و توسط فرمانده كشتی یا كسی كه از طرف او برای این منظور تعیین شده امضا گردد و به موجب آن تعهد شود بار توسط كشتی به مقصد حمل و به تحویل گیرنده داده شود. بارنامه دریایی یا اسناد مشابه آن به منزله رسید دریافت بار است. (بند 7 ماده 52 از قانون دریایی مصوب 29/6/1343)
 
بازجو: كسی است كه بعد از كشف كالای قاچاق جهت تكمیل پرونده اقدام نماید. در صورتی كه ادامه بازجویی منجر به كشفیات جدید یا اعتراف در ارتباط با مال از بین رفته شود و صورت جلسه ثانوی تنظیم و پیوست صورت جلسه بدوی كشف می‌گردد و شخص بازجو در این مرحله به عنوان كاشف محسوب می‌شود. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه اعمال تعزیرات حكومتی راجع به قاچاق كالا و ارز مصوب 31/2/1374 هیأت وزیران)

بازداشت (پرسنل): وضع پرسنلی است كه به موجب قرارهای صادره از مراجع ذی‌صلاح قضایی تا صدور حكم قطعی در توقیف به سر برده یا برابر مقررات انضباطی در بازداشتگاه یا محل خدمتی تحت نظر باشند. (ماده 106 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

بازرسی كل كشور: براساس حق نظارت قوه قضاییه نسبت به حسن جریان امور واجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های اداری، سازمانی به نام «سازمان بازرسی كل كشور» زیر نظر رئیس قوه قضاییه تشكیل می‌گردد. حدود اختیارات و وظایف این سازمان را قانون تعیین می‌نماید. (اصل یكصد و هفتاد و چهارم قانون اساسی)
 
بازرگان: بازرگان به كسانی اطلاق می‌شود كه دارای دفاتر پلمب شده بوده و در اتاق بازرگانی محل ثبت‌نام نموده و كارت بازرگانی دریافت كرده باشد و به هر نوع معاملات تجاری اعم از واردات و صادرات و خرید و فروش كالاها و تهیه و فروش مواد صنعتی و معدنی و تبدیل مواد خام و هر نوع عمل دیگری كه عرفاً تجاری شناخته می‌شود اشتغال ورزند ملاك تشخیص درآمد بازرگانان اظهارنامه‌ای است كه متكی به دفاتر قانونی آن‌ها می‌باشد. (ماده 7 از قانون مالیات بردرآمد مصوب 10/5/1334)
 
بازنشستگی: بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به كار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون. (بند 15 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)

بازنشستگی: وضع افسران و كارمندانی است كه طبق مقررات فصل ششم این قانون بازنشسته شوند. (بند الف ماده 15 از قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

بازوهای خاكی سیل شكن: خاكریز یا مانعی است كه به موازات تقریبی محور رودخانه و نهر یا مسیل به خصوص در كنار آن‌ها به منظور جلوگیری از پخش آب در اراضی اطراف و ممانعت از عمل تخریبی سیلاب‌ها احداث می‌گردد. (بند 6 آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت كناره و بستر رودخانه‌های مرزی مصوب 18/12/1363 هیأت وزیران)

 
باشگاه دانش‌پژوهان جوان: باشگاه دانش‌پژوهان جوان مؤسسه‌ای است آموزشی و پژوهشی و فرهنگی وابسته به وزارت آموزش و پرورش كه با هدف شناسایی، جذب، پرورش، حمایت و هدایت دانش‌آموزان و جوانان با استعداد كشور و اعتلای سطح آموزش و پرورش آنان از طریق تشكل بخشیدن به آن‌ها در قالب گروه‌های پژوهشی و علمی تشكیل می‌گردد. (ماده 1 از مصوبه اصلاح اساسنامه باشگاه دانش‌پژوهان جوان مصوب 14/11/1376 شورای عالی انقلاب فرهنگی)

باشگاه دانش ‌پژوهان جوان: باشگاه دانش‌پژوهان مؤسسه‌ای است كه با هدف شناسایی، جذب، پرورش، حمایت و هدایت دانش‌آموزان و جوانان با استعداد كشور و اعتلای سطح علمی آنان از طریق تشكل بخشیدن به آن‌ها در قالب گروه‌های پژوهشی و علمی تشكیل و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌كند. (ماده 1 اساسنامه باشگاه دانش‌پژوهان جوان مصوب 10/8/1373 شورای عالی انقلاب فرهنگی)
 
باشگاه ورزشی: باشگاه ورزشی نهادی است‌كه به منظور همكاری در اجرای نیات و هدف‌های سازمان تربیت بدنی ایران از لحاظ حفظ تندرستی و فعالیت‌های ‌صحیح‌جسمانی و روانی و استحكام مبانی دینی و اخلاقی و تربیتی و تقویت استعدادهای افراد جهت نیل به مدارج قهرمانی و نیز گذراندن اوقات فراغت از طریق فعالیت‌های ورزشی و ایجاد روح یگانگی و حس همكاری و وحدت ملی براساس تقویت روح ایمان و جوانمردی استوار می‌گردد. (از ماده 1 لایحه قانونی راجع به مردمی كردن باشگاه‌های ورزشی عمومی در سراسر كشور مصوب 27/9/1358 شورای انقلاب)
 
باشگاه ورزشی: باشگاه ورزشی مؤسسه‌ای است كه با هدف تعلیم و تقویت قوای جسمانی و روحانی افراد و سالم‌سازی جامعه و تعمیم یك یا چند رشته ورزشی مطابق ضوابط فنی و اصول و مقررات تعیین شده توسط سازمان تربیت بدنی، براساس مقررات این آیین‌نامه اداره می‌شود. (ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون اجازه تأسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت مصوب 15/10/1370 هیأت وزیران)
 
باشگاه‌های مردمی‌ شده: باشگاه‌های مردمی‌شده به باشگاه‌های عمومی اطلاق می‌شودكه از سازمان تربیت‌بدنی ایران تا تاریخ تصویب این آیین‌نامه پروانه (اعم از دائم و موقت) اخذ نموده‌اند. (ماده 1 از آیین‌نامه‌ چگونگی‌ اداره امور باشگاه‌های مردمی‌شده مصوب 6/3/1358 شورای انقلاب)
 
باشگاه‌های ورزشی: باشگاه‌هایی است كه به موجب مقررات سازمان و آیین‌نامه قانون اجازه تأسیس باشگاه و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت، پروانه فعالیت دریافت كرده‌اند. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی ماده (11) قانون تأسیس سازمان تربیت بدنی مصوب 4/10/1373 هیأت وزیران)
 
باطله معدنی: عبارت است از موادی كه در نتیجه كانه آرایی از كانه جدا گردیده و در دوره اعتبار پروانه بهره‌برداری با وسایل و امكانات بهره‌بردار غیرقابل استفاده بوده است. (بند س ماده 10 از قانون معادن مصوب 1/3/1362)

باغ: در مناطق جنگلی باغ به محلی اطلاق می‌شود كه دارای شرایط زیر باشد: حدود آن به نحوی از انحا مشخص و معین شده باشد. حجم درختان جنگلی خود روی آن از پنجاه متر مكعب در هكتار تجاوز نكند. حداقل در هر هكتار آن یكصد عدد درخت با رده یا مجموعاً دویست عدد درخت با رده و جوان دست كاشت میوه‌ای یا یك هزار بوته چای وجود داشته باشد. حداقل نه دهم سطح آن از كنده و ریشه درختان جنگلی پاك شده باشد. (بند 11 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)
 
باغ: باغ به محلی گفته می‌شود كه حدود آن به نحوی از انحا مشخص و معین شده و در هر هكتار بیش از یكصد اصله درخت مثمر یا پنجاه اصله درخت زیتون یا نخل یا گردو یا یك هزار نهال یا درخت غیرمثمر دست كاشت یا بوته چای داشته باشد. (بند هـ ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون اصلاح ماده (34) قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 14/3/1354 و الحاق چند تبصره به آن مصوب 2/7/1374 هیأت وزیران)
 
باغ چای: باغ چای به محلی اطلاق می‌شود كه تعداد بوته‌های چای در هر هكتار كم‌تر از یك هزار عدد نباشد و ... (از تبصره 2 ماده 2 قانون مربوط به اراضی ساحلی مصوب 25/5/1346)

باغ میوه: زمینی است كه در آن درختان میوه یا مو به وسیله اشخاص غرس یا پیوند شده باشد و تعداد درخت میوه یا مو در هر هكتار آن از یكصد اصله كم‌تر نباشد و در مورد درختان خرما و زیتون تعداد در هر هكتار از پنجاه اصله كم‌تر نباشد. (ردیف چ بند 9 ماده 9 از قانون مربوط به اصلاحات ارضی مصوب 26/2/1339)
 
بالاترین شغل مورد تصدی: منظور از بالاترین شغل مورد تصدی در دوران خدمت، شغلی است كه مستخدم به موجب حكم صادره تصدی آن را برعهده داشته و در مقایسه با سایر مشاغل مستخدم از نظر طبقه‌بندی یا همطرازی در گروه بالاتری قرار می‌گیرد. (تبصره 1 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی تبصره 85 قانون بودجه سال 1356 كل كشور مصوب 11/11/1356)
 
بانك: بانك مؤسسه‌ای است كه به صورت شركت سهامی مطابق قانون بازرگانی تشكیل شده براساس مواد این فصل به عملیات بانكی اشتغال ورزد: (ماده 58 قانون بانكی و پولی كشور مصوب 7/3/1339)

بانك: بانك مؤسسه‌ای است كه به صورت شركت سهامی مطابق قانون تجارت تشكیل شده و براساس مواد این قانون به عملیات بانكی اشتغال ورزد. (ماده 1 قانون بانكداری مصوب 5/4/1334)

بانك مركزی: بانك مركزی ایرانی مسئول تنظیم و اجرای سیاست پولی و اعتباری براساس سیاست كلی اقتصادی كشور می‌باشد. (بند الف ماده 10 از قانون پولی و بانكی كشور مصوب 13/4/1351)
 
بانك مركزی: به منظور حفظ ارزش پول و تنظیم اعتبارات مؤسسه مستقلی به نام بانك مركزی ایران تشكیل می‌گردد كه دارای حق انحصاری انتشار اسكناس و پول فلزی خواهد بود. (بند 1 از ماده 28 قانون بانكی و پولی كشور مصوب 7/3/1339)
 
بانك ملی ایران: بانك ملی ایران كه به موجب قانون 14 اردیبهشت ماه 1306 تشكیل شده بنگاهی است به صورت شركت سهامی كه طبق قانون 22 اسفند ماه 1310 دارای حق انحصاری انتشار اسكناس در تمام كشور است. منظور بانك حفظ ارزش پول و تنظیم اعتبارات است. (ماده 1 از قانون اساسنامه بانك ملی ایران مصوب 22/5/1317)

بانك ملی ایران: دولت مكلف است برای پیشرفت امر تجارت و فلاحت و زراعت و صناعت بانكی موسوم به بانك ملی ایران تأسیس نماید كه مركزش در تهران و شعب آن متدرجا در ایالات و ولایات و ممالك خارجه دایر خواهد شد. (ماده 1 قانون اجازه تأسیس بانك ملی ایران برای پیشرفت امر تجارت و فلاحت و زراعت و صناعت مصوب 14/2/1306)
 
بخش: بخش واحدی است از تقسیمات كشوری كه دارای محدوده جغرافیایی معین بوده و از به هم پیوست چند دهستان همجوار مشتمل بر چندین مزرعه، مكان، روستا و احیاناً شهر كه در آن عوامل طبیعی و اوضاع اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی واحد همگنی را به وجود می آورد به نحوی كه با در نظر گرفتن تناسب،‌ وسعت، جمعیت، ارتباطات و دسترسی به سایر موقعیت‌ها، نیل به اهداف و برنامه‌ریزی‌های دولت در جهت احیا امكانات طبیعی و استعدادهای اجتماعی و توسعه امور رفاهی و اقتصادی آن تسهیل شود. (ماده 6 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات كشوری مصوب 15/4/1362)
 
بخش عشایری: بخش عشایری واحدی است از تقسیمات كشوری كه با داشتن یك بخشدار سیار مسئول گرفتن خدمات و هماهنگی با ادارات مربوطه خواهد بود و عشایر در فصول مختلف در هر منطقه كه اسكان می‌كنند تابع فرمانداری و استانداری همان منطقه هستند. (ماده 5 از قانون تعاریف و ضوابط و تقسیمات كشوری مصوب 15/4/1362)
 
بدون كار: بدون كار- وضع پرسنلی است كه به یكی از علل زیر بدون حفظ پست سازمانی موقتاً از كار بركنار می‌گردند: 1- برابر احكام صادره از دادگاه‌های صالح زندانی شوند. 2- به علت عدم پرداخت محكوم به یا بدهی منجر به صدور اجرائیه زندانی بشوند. 3- به علت ارتكاب تخلفات انضباطی یا قرارهای صادره از مراجع ذی‌صلاح قضایی موقتاً بدون كار شوند. ‌4- در صورتی كه محكوم به اقامت اجباری یا ممنوع از اقامت در محل معین بشوند. (ماده 108 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)
 
بدون كار: بدون كار وضع افسر یا كارمندی است كه به علل زیر موقتاً از كار بركنار گردد: 1- در صورتی كه تحت تعقیب قانونی درآمده و كیفرخواست جنایی برای وی صادر گردد از تاریخ اعلام دادسرا به قسمت مربوط به متهم اعم از این كه كیفرخواست از دادسرای عمومی یا دادسرای اختصاصی صادر شده باشد. تبصره- كلیه دادسراهای عمومی و اختصاصی مكلفند به محض صدور كیفرخواست جنایی بدون فوت وقت مراتب را به اداره دادرسی ارتش و قسمت مربوط به متهم اعلام دارند. 2- در صورت محكومیت قطعی به حبس در مواردی كه طبق قانون دادرسی و كیفر ارتش مستلزم اخراج نباشد برای تمام مدت حبس كه مورد حكم واقع گردیده اعم از این كه حبس مزبور قبل از قطعیت حكم باشد یا بعد از آن. تبصره- محكومین به حبس با خدمت و همچنین محكومان به حبس عادی در مواردی كه برابر مقررات ماده 421 قانون دادرسی و كیفر ارتش زندان آنان به حبس با خدمت تبدیل گردد مشمول مقررات این بند نخواهند بود. 3- در صورتی كه در اثر عدم پرداخت محكوم به یا بدهی منجر به صدور اجرائیه زندانی گردد برای مدت حبس. 4- در صورتی كه تنبیه انتظار خدمت مؤثر واقع نشده و طبق مواد 116 و 117 این قانون بدون كار گردد. (ماده 13 اصلاحی قانون اصلاح بعضی از مواد قانون استخدام نیروی مسلح مصوب 15/4/1344)
 
بدون كار: بدون كار، وضع افسر و كارمندی است كه به علل زیر موقتاً از كار بركنار گردد: 1- در صورتی كه تحت تعقیب قانونی درآمده و كیفرخواست جنایی برای وی صادر گردد (از تاریخ صدور كیفر خواست) اعم از این كه كیفرخواست از دادسراهای عمومی صادر شده باشد یا دادسرای نظامی. 2- در صورتی كه محكوم به حبس قطعی گردد كه طبق قانون دادرسی و كیفری ارتش مستلزم اخراج نباشد. تبصره - محكومین به حبس با خدمت مشمول مقررات بند 2 این ماده نخواهند بود. 3- در صورتی كه تنبیه انتظار خدمت مؤثر واقع نشده و طبق مواد 116 و 117 این قانون بدون كار گردد. (ماده 13 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)
 
بذر و نهال: منظور از بذر و نهال، ‌انواع بذور، نهال، پیاز،  قلمه، ریزوم، غده، پیوندك و پاجوش و هر قسمتی از گیاه‌ كه به منظور تكثیر مورد استفاده قرار گیرد می‌باشد. (تبصره ماده 4 قانون اساسنامه شركت سهامی تولید، تهیه و توزیع بذر و نهال مصوب 25/1/1367)
 
برات رجوعی: برات رجوعی براتی است كه دارنده برات اصلی پس از اعتراض برای دریافت وجه آن و مخارج صدور اعتراضنامه و تفاوت نرخ به عهده برات دهنده یا یكی از ظهرنویس‌ها صادر می‌نماید. (ماده 221 قانون تجارت مصوب 12/3/1304)
 
برده فروشی: برده‌فروشی به معنی و شامل كلیه اعمالی است كه به منظور اسارت و تملك یا واگذاری شخص به قصد تنزل دادن او به درجه بردگی یا غلامی صورت می‌گیرد و همچنین به معنی و شامل كلیه اعمالی است كه به عنوان تملك بر روی برده به منظور فروش یا مبادله انجام می‌گیرد و در ضمن كلیه اعمال مربوط به انتقال حق تملك از طریق برده فروش یا مبادله نسبت به شخصی كه به قصد فروش یا مبادله تحت تملك قرار گرفته و همچنین به طور كلی هرگونه تجارت یا حمل و نقل برده اعم از این كه بر هر نوع وسیله نقلیه انجام شود. (بند ج ماده 7 از قانون مربوط به الحاق دولت ایران به قرارداد تكمیلی منع بردگی و برده‌فروشی و عملیات و دستگاه‌های مشابه بردگی مصوب 3/12/1337)
 
بركه: اراضی پستی است كه در اثر جریان سطحی و زیرزمینی آب در آن‌ها جمع شده و باقی می‌ماند. (بند ث ماده 1 از آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مرداب‌ها، بركه‌های طبیعی و شبكه‌های آبرسانی، آبیاری و زهكشی مصوب 11/8/1379 هیأت وزیران)
 
برنامه درازمدت: منظور برنامه‌ای است كه ضمن آن توسعه اقتصادی و اجتماعی برای یك دوره ده ساله یا طولانی‌تر به عنوان راهنمای برنامه‌ریزی‌های پنج ساله پیش‌بینی می‌شود. (بند 2 ماده 1 از قانون برنامه و بودجه كشور مصوب 10/12/1351)
 
برنامه سالانه: منظور برنامه عملیات اجرایی دولت است كه سالانه تنظیم و همراه بودجه كل كشور تقدیم مجلس شورای ملی می‌گردد و ضمن آن در قالب هدف ها و سیاست‌های مندرج در برنامه عمرانی پنج‌ساله هدف‌های مشخص و عملیات اجرایی سالانه هر دستگاه اجرایی با اعتبار مربوط تعیین می‌شود. (بند 4 ماده 1 از قانون برنامه و بودجه كشور مصوب 10/12/1351)
 
برنامه عمرانی پنج ساله: منظور برنامه جامعی است كه برای مدت پنج سال تنظیم و به تصویب مجلسین می‌رسد و ضمن آن هدف‌ها و سیاست‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی طی همان مدت مشخص می‌شود. در این برنامه كلیه منابع مالی دولت و همچنین منابعی كه از طرف شركت‌های دولتی و بخش خصوصی صرف عملیات عمرانی می‌گردد از یك طرف و اعتبارات جاری و عمرانی دولت و هزینه‌های عمرانی شركت‌های دولتی و بخش خصوصی از طرف دیگر جهت وصول به هدف‌های مذكور پیش‌بینی می‌گردد. (بند 3 ماده 1 از قانون برنامه و بودجه كشور مصوب 10/12/1351)
 
بروشور: بروشور نشریه‌ای است موردی كه به منظور انتقال اطلاعات مفید و مختصر در یكی از زمینه‌های فرهنگی، فنی، صنعتی، خدماتی، بهداشتی و آموزشی كه دستگاه‌ها در ارتباط با وظایف قانونی خود آن را برای اطلاع عموم منتشر می‌نمایند. (ماده 3 آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت وزارتخانه ها و مؤسسات و شركت های دولتی از چاپ و انتشار نشریات غیر ضرور مصوب 1365 مصوب 23/10/1366 هیأت وزیران)

بزه مشهود: بزه در موارد مشروحه پایین مشهود محسوب است: 1- در صورتی كه بزه در مرئی و منظر مأمورین كشف بزه‌ها واقع شده و یا بلافاصله مأموران مذكور در محل وقوع بزه حاضر شده و یا آثار بزه را فوراً پس از وقوع ملاحظه نمایند. 2- در صورتی كه دسته یا جماعتی كه ناظر وقوع بزه بوده یا خود مجنی علیه بلافاصله پس از وقوع بزه شخص معینی را مرتكب معرفی نماید. 3- اگر در موقعی نزدیك به زمان وقوع بزه علائم و آثار واضحه یا اسباب و دلایل بزه در تصرف متهم یافت گردد یا تعلق اسباب و دلایل مذكور به متهم محرز گردد. 4- وقتی كه متهم در زمان نزدیكی پس از وقوع بزه قصد فرار داشته یا در حال فرار یا فوراً پس از آن دستگیر شود. (ماده 128 قانون دادرسی و كیفر ارتش مصوب 4/10/1318)
 
بستر: آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است كه در هر محل با توجه به آمار هیدرولوژیك و داغاب و حداكثر طغیان با دوره برگشت 25 ساله به وسیله وزارت نیرو یا شركت‌های آب منطقه‌ای تعیین می‌شود. در مناطقی كه ضرورت ایجاب می‌نماید سیلاب با دوره برگشت كم‌تر یا بیش‌تر از 25 ساله ملاك محاسبه قرار گیرد. سازمان‌های آب منطقه‌ای حسب مورد با ارائه نقشه‌های مربوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت نیرو مجوز لازم را اخذ خواهند نمود. تغییرات طبیعی بستر رودخانه‌ها، مسیل‌ها یا انهار طبیعی در بستر سابق تأثیری نداشته و بستر سابق كماكان در اختیار حكومت اسلامی است ولیكن حریم برای آن منظور نخواهد شد. (بند ح ماده 1 آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مرداب‌ها، بركه‌های طبیعی و شبكه‌های آبرسانی، آبیاری و زهكشی مصوب 11/8/1379 هیأت وزیران)

بستر (رودخانه): آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است كه در حداكثر طغیان معمولی زیر آب قرار می‌گیرد. (بند 7 آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت كناره و بستر رودخانه‌های مرزی مصوب 18/12/1363 هیأت وزیران)

بستن دفاتر: برای این كه تاریخ ثبت بیش‌تر ثابت و مصون از تغییر باشد مباشر ثبت همه روز هنگام بسته شدن مباشرت تمام دفاتر را می‌بندد مقصود از آن بستن دفاتر آن است كه مباشر ثبت در ذیل آخرین سطر تاریخ روز و ماه و سال را گذاشته امضا می‌نماید تخلف از مفاد این ماده مستوجب مجازاتی می‌باشد كه در ماده 131 مقرر است. (ماده 80 قانون ثبت اسناد مصوب 21/2/1290)
 
بسته‌های‌ پست ‌سیاسی: بسته‌های پست سیاسی عبارت از بسته‌های محتوی نوشتجات رسمی دولتی است‌كه به مهر وزارت امور خارجه یا نمایندگی‌های سیاسی دولت ... ایران یا دول خارجه لاك و مهر یا پلمب شده و عبارت:  Expedition Officielle Gourrier Diplomatique  یا هر جمله دیگری كه دارای همان
مفهوم باشد روی آن نوشته شده و به وسیله پیك سیاسی حمل شود. (ماده 332 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
بسیجیان: كسانی هستند كه براساس گواهی نیروی مقاومت بسیج حداقل یك سال فعالیت مستمر با رده‌های مقاومت آن نیرو داشته باشند. (تبصره 3 ماده 1 از قانون نحوه واگذاری سهام دولتی و متعلق به دولت به ایثارگران و كارگران مصوب 12/5/1373)
 
بسیجی عادی: بسیجی عادی، عموم اقشار معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اهداف انقلاب اسلامی هستند كه پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به خدمت ارتش بیست میلیونی درآمده و سازماندهی می‌شوند. (بند الف ماده 13 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

بسیجی فعال: آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند كه واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، سازماندهی شده و ضمن شركت در برنامه‌های حفظ انسجام در انجام مأموریت‌های محوله با سپاه همكاری می‌كنند. (بند ب ماده 13 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)
 
بناهای ضروری: آن دسته از بناهایی است كه لازم است پس از وقوع زلزله قابل بهره‌برداری باقی بمانند. از بخش تعاریف آیین‌نامه طراحی ساختمان در برابر زلزله مصوب 17/9/1378.
 
بندر صیادی: به محدوده‌ای از ساحل دریا، دریاچه یا رودخانه اطلاق می‌شود كه به جهت دارا بودن پناهگاه طبیعی (خور یا آبراهه مناسب) یا مصنوعی (موج شكن) و تأسیسات ساحلی دیگر، پهلوگیری و تخلیه صید به وسیله شناورهای صیادی در آن امكان‌پذیر بوده و اكثر شناورهای فعال در آن شناورهای صیادی می‌باشند. (بند 10 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/2/1378 هیأت وزیران)
 
بندگی رعایا: یعنی وضع یا حال رعیت كه به موجب قانون یا عرف یا قرارداد مكلف باشد در زمین متعلق به فرد دیگری زندگی و كار كند و برای فرد اخیر خدمات معینی را با دریافت اجرت یا رایگان انجام دهد و به هر حال حق تغییر وضع و حال خود را نداشته باشد. ماده اول قانون مربوط به الحاق دولت ایران به قرارداد تكمیلی منع بردگی و برده‌فروشی و عملیات و دستگاه‌های مشابه بردگی مصوب 3/12/1337.
 
بنگاه خالصجات: به منظور عمران و آبادی املاك خالصه و ازدیاد تولید و تكثیر درآمد آن‌ها و همچنین همكاری با دستگاه‌های وزارت كشاورزی بنگاهی به نام بنگاه خالصجات تحت نظر وزارت كشاورزی تأسیس می‌شود. (ماده 1 قانون تأسیس بنگاه خالصجات كشور مصوب 26/4/1334)
بنگاه عمرانی كشور: به منظور عمران و آبادی قرا و تعمیم فرهنگ و بهداشت و بهبود وضع كشاورزی و كشاورزان و بالا بردن سطح زندگی آنان و تقویت روح همكاری و تعاون بین آن‌ها و اجرای این قانون بنگاهی به نام بنگاه عمرانی كشور تحت نظر وزارت كشور تأسیس می‌شود. (ماده 1 قانون بنگاه عمرانی كشور مصوب 11/5/1334)
 
بنیاد شهید انقلاب اسلامی: نهادی است انقلابی كه در اجرای فرمان رهبر كبیر و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی رضوان‌ا... تعالی علیه در تاریخ 22/12/1358 تأسیس شده و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است و امور آن طبق مقررات و قوانین مربوط به نهادهای عمومی غیردولتی و در چارچوب این اساسنامه و آیین‌نامه‌های مربوطه زیرنظر رئیس جمهور و نظارت عالیه مقام معظم رهبری اداره می‌شود. از ماده 1 قانون اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی مصوب 27/2/1377.
 
بنیاد مسكن انقلاب اسلامی: نهاد انقلاب اسلامی است كه براساس فرمان 21 فروردین 1358 رهبر كبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی مدظله به منظور تأمین مسكن محرومان به ویژه روستائیان در چارچوب سیاست‌ها و برنامه‌های دولت تشكیل گردیده است. (از ماده 1 اساسنامه بنیاد مسكن انقلاب اسلامی مصوب 17/9/1366)
 
بوته جنگلی: رستنی‌های خودروی خشبی است كه ساقه آن‌ها به طور طبیعی كمی بالاتر از سطح خاك منشعب شده باشد و نوعاً در جنگل‌ها یا اراضی جنگلی یا بیشه‌ها می‌روید. (بند 2 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)
 
بوته كویری: كلیه نباتات خودروی چند ساله بجز درخت كه در كویر و بیابان می‌روید بوته كویری نامیده می‌شود. (بند 3 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)
 
بودجه: بودجه لایحه پیش‌بینی كلیه عواید و مخارج مملكتی برای مدت یك سال شمسی (سنه مالی) كه به تصویب مجلس شورای ملی رسیده باشد. (ماده 1 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)
 
بودجه دولت: بودجه دولت سندی است كه معاملات دخل و خرج مملكتی برای مدت معینی در آن پیش‌بینی و تصویب شده باشد. مدت مزبوره را سنه مالیه می‌گویند و عبارت است از یك سال شمسی. (ماده 1 از قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)
 
بودجه عمومی دولت: منظور بودجه‌ای است كه در آن برای اجرای برنامه سالانه منابع مالی لازم پیش‌بینی و اعتبارات جاری و عمرانی دستگاه‌های اجرایی تعیین می‌شود. (بند 5 ماده 1 از قانون برنامه و بودجه كشور مصوب 10/12/1351)

بودجه كل كشور: بودجه كل كشور برنامه مالی دولت است كه برای یك سال مالی تهیه و حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار و براورد هزینه‌ها برای انجام عملیاتی كه منجر به وصول به هدف‌های دولت می‌گردد بوده و از سه قسمت تشكیل می‌شود. (ماده 1 قانون محاسبات عمومی مصوب 15/10/1349)
 
بورس اوراق بهادار: بورس اوراق بهادار بازار خاصی است كه در آن داد و ستد اوراق بهادار توسط كارگزاران بورس طبق مقررات این قانون انجام می‌گیرد. (بند 1 ماده 1 از قانون تأسیس بورس اوراق بهادار مصوب 27/2/1345)
 
بورسیه: به دانشجویی اطلاق می‌گردد كه با رعایت ضوابط كلیه هزینه‌های ریالی و ارزی وی از طرف دولت پرداخت گردد. (بند الف ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی بند 5 تبصره (17) قانون بودجه سال 1378 كل كشور مصوب 26/12/1377 هیأت وزیران)
 
بولتن: بولتن عبارت است از نشریه‌ای كه توسط دستگاه‌های دولتی در زمینه‌های خبری، آموزشی، فنی، تخصصی، سیاسی و نظایر این‌ها كه مرتبط با وظایف قانونی و در محدوده فعالیت آن‌ها است به منظور ارتقاء سطح آگاهی كاركنان همان دستگاه و مسئولان دیگر دستگاه ها با تیراژ محدود و در فواصل زمانی معین با چاپ یكرنگ و به طور رایگان منتشر و توزیع می‌شود و دارای انواع زیر است. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شركت‌های دولتی از چاپ و انتشار نشریات غیرضرور مصوب 1365 مصوب 23/10/1366 هیأت وزیران)
 
بولتن خبری: این نشریه فقط در سطح دستگاه‌های دولتی منتشر می‌شود و حاوی آخرین اخبار داخلی از قبیل دستورالعمل‌های اداری- انتصابات رویدادها، بازدیدها و تشویق كاركنان می‌باشد. این بولتن با تیراژ حداكثر (8)/ (1) تعداد كل پرسنل دستگاه مورد نظر و حداكثر در 24 صفحه منتشر می‌شود و تا 5 درصد آن را می‌توان برای ارگان‌های دولتی دیگر ارسال كرد. (بند 1 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شركت‌های دولتی از چاپ و انتشار نشریات غیرضرور مصوب 1365 مصوب 23/10/1366 هیأت وزیران.
 
بولتن سیاسی: نشریه‌ای است حاوی اخبار و نیز تحلیل رویدادهای داخلی و خارجی اعم از عادی یا طبقه‌بندی شده نشریه مذكور توسط دستگاه‌هایی منتشر می‌شود كه قانوناً مجاز به انتشار این‌گونه نشریات هستند. (بند 2 ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شركت‌های دولتی از چاپ و انتشار نشریات غیرضرور مصوب 1365 مصوب 23/10/1366 هیأت وزیران)
 
بومی‌سازی دانش فنی: عبارت است از توانایی تحلیل فناوری به منظور تبدیل یا تغییر بهینه آن براساس شرایط نیاز و تحولات فناوری در كشور (از جمله نوع، كمیت و كیفیت مواد اولیه مورد نیاز، نوع انرژی با صرفه، سطح اتوماسیون فناوری مربوط استانداردهای كیفی محصول و فرمولاسیون‌ها یا فرایندهای جدید تولید) و كاربرد آن. (تبصره ماده 1 آیین‌نامه اجرایی بند (ج) تبصره (22) قانون بودجه سال 1380 كل كشور مصوب 29/1/1380 هیأت وزیران)
 
بهای اسمی اسناد خزانه: بهای اسمی اسناد خزانه و اوراق قرضه مشمول این قانون بهایی است كه در متن آن‌ها نوشته و از طرف وزارت دارایی تضمین شده و پس از سررسید قابل پرداخت است. (ماده 4 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)

بهای اسمی اوراق قرضه: بهای اسمی اسناد خزانه و اوراق قرضه مشمول این قانون بهایی است كه در متن آن‌ها نوشته و از طرف وزارت دارایی تضمین شده و پس از سررسید قابل پرداخت است. (ماده 4 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
بهای تمام شده: بهای تمام شده هر قطعه زمین برای امر مسكن عبارت است از قیمت منطقه‌ای زمین در زمان واگذاری به علاوه كلیه هزینه‌های تعلق گرفته و متناسب با هر طرح طبق دستورالعمل وزارت مسكن و شهرسازی. (ماده 25 آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 24/3/1371 هیأت وزیران)
 
بهای خواسته: بهای خواسته به ترتیب زیر تعیین می‌شود:1- اگر خواسته پول رایج ایران باشد، بهای آن عبارت است از مبلغ مورد مطالبه و اگر پول خارجی باشد، ارزیابی آن به نرخ رسمی بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ تقدیم دادخواست بهای خواسته محسوب می‌شود. 2- در دعوای چند خواهان كه هر یك قسمتی از كل را مطالبه می‌نماید بهای خواسته مساوی است با حاصل جمع تمام قسمت‌هایی كه مطالبه می‌شود. 3- در دعاوی راجع به منافع و حقوقی كه باید در مواعد معین استیفا و یا پرداخت گردد، بهای خواسته عبارت است از حاصل جمع تمام اقساط و منافعی كه خواهان خود را ذی‌حق در مطالبه آن می‌داند. در صورتی كه حق نامبرده محدود به زمان معین نبوده یا مادام‌العمر باشد بهای خواسته مساوی است با حاصل جمع منافع ده سال یا آنچه را كه ظرف ده سال باید استیفا كند. 4- در دعاوی راجع به اموال، بهای خواسته مبلغی است كه خواهان در دادخواست معین كرده و خوانده تا اولین جلسه دادرسی به آن ایراد و یا اعتراض نكرده مگر این كه قانون ترتیب دیگری معین كرده باشد. (ماده 62 قانون آیین‌دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)
 
بهای خواسته: بهای خواسته از نقطه نظر صلاحیت و هزینه دادرسی مبلغی است كه در دادخواست قید شود. (ماده 86 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
بهای روز اسناد خزانه: بهای روز اسناد خزانه و اوراق قرضه مشمول این قانون بهایی است كه این اسناد و اوراق برحسب مقتضیات عرضه و تقاضا در بازار خرید و فروش می‌شوند. (ماده 5 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
بهای روز اوراق قرضه: بهای روز اسناد خزانه و اوراق قرضه مشمول این قانون بهایی است كه این اسناد و اوراق برحسب مقتضیات عرضه و تقاضا در بازار خرید و فروش می‌شوند. (ماده 5 از قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
بهای عادله (املاك): بهای روز عبارت است از قیمت اراضی یك سال قبل از تاریخ اعلام تصمیم دولت چنان‌چه این بها از بهای روز بیش‌تر باشد قیمت عادله روز ملاك عمل قرار خواهد گرفت بهای عادله بدون در نظر گرفتن منظور از خرید و تأثیر اجرای برنامه‌های شهرسازی و خانه‌سازی در قیمت‌ها خواهد بود. (تبصره 1 ماده 1 از قانون مربوطه به تملك زمین‌ها برای اجرای برنامه‌های شهرسازی مصوب 17/3/1339)
 
بهای عادله: مقصود از بهای عادله نسبت به املاك بهای زمین بیاض یا به انضمام بنا و اشجار پیش از آگهی توسعه و خرابی است و در مورد انهار و قنوات مأخذ ارزیابی بهایی است كه درباره شرب باغات و اراضی زراعتی همان شهر یا مجاور آن معمول و متداول است. (تبصره 1 ماده 4 از قانون اصلاح قانون توسعه معابر مصوب 1/4/1320)
 
بهداشت محیط: بهداشت محیط عبارت است از كنترل عواملی از محیط زندگی كه به گونه‌ای روی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان تأثیر می‌گذارند. (بند الف ماده 1 آیین‌نامه بهداشت محیط مصوب 24/4/1371 هیأت وزیران)
 
بهره اسمی: بهره اسمی بهره‌ای است كه در متن اسناد خزانه و اوراق قرضه مشمول این قانون نوشته و از طرف وزارت دارایی تضمین شده و پس از سررسید قابل پرداخت است. (ماده 6 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
بهره‌بردار: شخص حقیقی یا حقوقی اعم از دولتی، تعاونی و خصوصی است كه دارای پروانه بهره‌برداری از وزارت معادن و فلزات باشد. (بند خ ماده 1 قانون معادن مصوب 23/3/1377)
 
بهره‌بردار: بهره‌بردار، سازمان دولتی یا شركت تعاونی است كه پروانه بهره‌برداری به نام او صادر شده است. (بند ذ ماده 1 از قانون معادن مصوب 1/3/1362)
 
بهره‌برداری: مجموعه عملیاتی است كه به منظور استخراج و كانه‌آرایی و به دست آوردن مواد معدنی قابل فروش انجام می‌گیرد. (بند ح ماده 1 قانون معادن مصوب 23/3/1377)

بهره‌برداری: عبارت است از مجموعه عملیاتی كه به منظور استخراج و كانه‌آرایی و به دست آوردن مواد معدنی قابل فروش (كانه) انجام می‌گیرد. (بند د ماده 1 از قانون معادن مصوب 1/3/1362)
 
بهره‌برداری (جنگل): به طور كلی آن قسمت از قطعات مقطوعه كه قابل تبدیل به چوب‌آلات صنعتی می‌باشد باید به صورت گرده بینه از جنگل خارج شده و در كارخانه چوب‌بری تبدیل شده و بقیه به صورت زغال یا هیزم از جنگل خارج گردد. (بند 4 تبصره 1 ماده 4 از قانون جنگل‌ها و مراتع كشور مصوب 8/6/1338)

بهره واقعی: بهره واقعی بهره‌ای است كه براثر نوسانات بهای روز اسناد یا اوراق ممكن است بیش‌تر یا كم‌تر از بهره اسمی نصیب دارندگان آن‌ها شود. (ماده 7 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
بی‌بضاعت: بی‌بضاعت به كسی اطلاق می‌شود كه درآمد لازم برای تأمین معیشت خود نداشته باشد ضابطه تعیین درآمد برای اعاشه تحت الكفاله هر یك از طبقات مشمولان به شرح زیر خواهد بود: 1- در مورد مشمولان عادی برابر حقوق خالص دریافتی سرباز داوطلب. 2- در مورد مشمولان دیپلمه و فوق‌دیپلم برابر حقوق خالص دریافتی گروهبان یكم وظیفه. 3- در مورد مشمولان لیسانسه و بالاتر برابر حقوق خالص دریافتی ستوان دوم وظیفه. (تبصره 3 قانون اصلاح تبصره 3 ماده 44 قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 19/3/1355)
 
بی‌بضاعت: بی‌بضاعت به كسی اطلاق می‌شود كه درآمد لازم برای تأمین معیشت خود نداشته باشد. (تبصره 3 ماده 44 از قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 13/2/1350)
 
بی‌زمین: عبارت‌ است از كسی كه هیچ‌گونه زمین زراعی نداشته باشد. (بند 5 آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایركه بعد از انقلاب به صورت‌كشت موقت در اختیار كشاورزان قرارگرفته است مصوب 8/8/1365. مصوب 29/11/1365 هیأت وزیران)
 
بیشه طبیعی: جنگل یا مرتع یا بیشه طبیعی عبارت از جنگل یا مرتع یا بیشه‌ای است كه به وسیله اشخاص ایجاد نشده باشد. (بند 1 ماده 1 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)
 
بیشه یا قلمستان: زمینی است كه در آن درختان غیرمثمر به وسیله اشخاص غرس شده و تعداد درخت در هر هكتار آن از هزار اصله تجاوز نماید. (ردیف ج بند 9 ماده 1 از قانون مربوط به اصلاحات ارضی مصوب 26/2/1339)
 
بیع: بیع عبارت است از تملیك عین به عوض معلوم. (ماده 338 از قانون مدنی)
 
بیع شرط: نوعی از معامله است كه در آن شروطی مورد توافق متعاملین قرار می‌گیرد.(بند 11 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365 هیأت وزیران.
 
بیع قطعی: اگر در عقد بیع شرطی ذكر نشده یا برای تسلیم مبیع یا تأدیه قیمت موعدی معین نگشته باشد بیع قطعی و ثمن حال محسوب است مگر اینكه بر حسب عرف و عادت محل یا عرف و عادت تجارت در معاملات تجاری وجود شرطی یا موعدی معهود باشد اگر چه در قرارداد بیع ذكری نشده باشد. (ماده 344 از قانون مدنی)
 
بیع مشروط: اگر در عقد بیع شرطی ذكر نشده یا برای تسلیم مبیع یا تأدیه قیمت موعدی معین نگشته باشد بیع قطعی و ثمن حال محسوب است مگر این كه بر حسب عرف و عادت محل یا عرف و عادت تجارت در معاملات تجاری وجود شرطی یا موعدی معهود باشد اگرچه در قرارداد بیع ذكری نشده باشد. (ماده 344 از قانون مدنی)
 
بیكار: بیكار از نظر این قانون فردی است كه مشمول این قانون بوده و بدون میل و اراده بیكار شده و آماده كار باشد. (ماده 2 از قانون بیمه بیكاری مصوب 24/3/1366)
 
بیكار: از لحاظ این قانون بیكار كسی است كه بدون میل و اراده خود بیكار مانده و آماده كار و در جستجوی كار باشد. (ماده 2 از طرح ایجاد صندوق وام كارگری مصوب 16/12/1357 هیأت وزیران)
 
بیمارستان‌ دامپزشكی: بیمارستان دامپزشكی، مكانی با فضای مناسب، مطابق نقشه استاندارد موجود در سازمان دامپزشكی كشور- با امكانات پذیرش دام‌های كوچك و بزرگ، طیور و ... یا هر یك از آن‌ها است كه دارای امكانات معاینه، تشخیص، معالجه، جراحی دام‌ها، امكانات آزمایشگاهی برای انجام آزمایشات لازم، تأمین داروهای تجویز شده و در صورت لزوم بستری كردن دام‌ها و اعزام اكیپ‌های سیار به مناطق تحت پوشش می‌باشد. (ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی ماده 10 قانون سازمان دامپزشكی كشور برای صدور پروانه... مصوب 4/10/1373 هیأت وزیران)


بیماری: بیماری، وضع غیرعادی جسمی یا روحی است كه انجام خدمات درمانی را ایجاب می‌كند یا موجب عدم توانایی موقت اشتغال به كار می‌شود یا این كه موجب هر دو در آن واحد می‌گردد. (بند 7 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)
 
بیماری‌های آمیزشی: مقصود از بیماری‌های آمیزشی- سوزاك- كوفت (سیفلیس) آتشك (شانكر نرم) است در هر نقطه از بدن كه واقع باشد. (تبصره ماده 1 از قانون طرز جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و بیماری‌های واگیردار مصوب 11/3/1320)
 
بیماری‌های حرفه‌ای: بیماری‌های حرفه‌ای عبارت از بیماری‌هایی است‌كه ضمن كار و بر اثر تماس و ارتباط با انواع مواد سمی یا بیماری‌زا ایجاد می‌شود. (ماده 21 از قانون آیین‌نامه اجرایی ماده 26 الحاقی به قانون بیمه‌های اجتماعی روستائیان مصوب 16/3/1350)
 
بیماری‌های حرفه‌ای: بیماری‌های حرفه‌ای بیماری‌هایی است كه در جدولی كه بنا بر پیشنهاد مدیر عامل به تصویب شورای عالی خواهد رسید تعیین می‌گردد. (ماده 44) از قانون بیمه‌های اجتماعی كارگران مصوب 21/2/1339.

بیماری‌های حرفه‌ای: منظور از بیماری‌های حرفه‌ای مذكور در این قانون بیماری‌هایی است كه در جدولی كه به تصویب شورای عالی خواهد رسید تعیین می‌گردد. (ماده 108 از لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی كارگران مصوب 24/4/1334)

بی‌مبالاتی: منظور از بی‌مبالاتی اقدام به امری است كه مرتكب نمی‌بایست به آن مبادرت نموده باشد و منظور از غفلت خودداری از امری است كه مرتكب می‌بایست به آن اقدام نموده باشد اعم از این كه منشأ بی‌مبالاتی یا غفلت عدم اطلاع و عدم مهارت یا عدم تجربه یا عدم رعایت قوانین یا مقررات یا اوامر یا نظامات و یا عرف عادت باشد. (تبصره ماده 8 از قانون راجع به مجازات اخلالگران در صنایع نفت ایران مصوب 16/7/1336)
 
بیمه: بیمه عقدی است كه به موجب آن یك طرف تعهد می‌كند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر طرف تعهد را بیمه‌گذار وجهی را كه بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را كه بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند. (ماده 1 از قانون بیمه مصوب 7/2/1316)

بیمه شده: بیمه شده شخصی است كه رأساً مشمول مقررات تأمین اجتماعی بوده و با پرداخت مبالغی به عنوان حق بیمه حق استفاده از مزایای مقرر در این قانون را دارد. (بند 1 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)
 
بیمه شده اصلی: فردی است كه رأساً مشمول مقررات بیمه خدمات درمانی موضوع این قانون بوده و پس از پرداخت حق السهم (توسط فرد یا مراجع مشمول در قانون) مشمول استفاده از مزایای خدمات درمانی قرار می‌گیرد. (بند 1 ماده 1 از قانون بیمه همگانی خدمات درمانی كشور مصوب 3/8/1373)

بیمه شده تبعی: خانواده شخص یا اشخاصی هستند كه به تبع سرپرستی و كفالت بیمه شده اصلی از مزایای مقرر در این قانون می‌توانند استفاده نمایند. (بند 2 ماده 1 از قانون بیمه همگانی خدمات درمانی كشور مصوب 3/8/1373)

بیمه‌گر: بیمه عقدی است كه به موجب آن یك طرف تعهد می‌نماید در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران كرده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر طرف تعهد گذار وجهی را كه بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد حق بیمه و آنچه را كه بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند. (ماده 1 از قانون بیمه مصوب 7/12/1316)
 
بیمه‌گذار: بیمه عقدی است‌كه به موجب آن یك طرف تعهد می‌نماید در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران كرده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر طرف تعهد را بیمه‌گذار وجهی را كه بیمـه‌گـذار به بیمـه‌گـر می پردازد حق بیمـه و  آنچه را كه بیمه می‌شود موضوع بیمه نامند. (ماده 1 از قانون بیمه مصوب 7/2/1316)
 
بیوه: بیوه به زنانی اطلاق می‌شود كه به عقد ازدواج (دائم یا منقطع) درآمده و سپس به یكی از دلایل طلاق، فوت شوهر، فسخ عقد، صدور حكم موت فرضی، بذل مدت یا انقضای مدت در نكاح منقطع، شوهر خود را از دست داده باشند. (بند 1 ماده 2 از قانون تأمین زنان و كودكان بی‌سرپرست مصوب 24/8/1371)
 

ترمینولوژی (لغتنامه) حقوقی حرف الف

 

ابتكار: عبارت از آفرینش روش‌های تازه برای پیشبرد كارها (نوآوری) است. (بند ط از ماده 1 آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمان‌های مناطق آزاد تجاری ــ صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)

ابرا: ابرا عبارت از این است كه داین از حق خود به اختیار صرف نظر نماید. (ماده 289 از قانون مدنی)

اتاق اصناف: سازمانی است‌ كه به موجب این قانون تشكیل می‌شود و دارای شخصیت حقوقی است. (ماده 6 از قانون نظام صنفی مصوب 16/3/1350)
 
اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران: اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران مؤسسه‌ای غیرانتفاعی است که دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی می‌باشد. (ماده 2 از قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران مصوب 15/12/1369)
 
اتحادیه: سندیكا جمعیتی است که كارگران یا كارفرمایان مربوط به یك حرفه و یا یك كارگاه و یا یك صنعت می‌توانند‌ برای‌ حفظ منافع حرفه‌ای و بهبود وضع مادی و‌ اجتماعی خود تشكیل دهند. ائتلاف چند سندیكا تشكیل یك اتحادیه و ائتلاف چند اتحادیه تشكیل یك كنفدراسیون را می‌دهد. (ماده 25 از قانون كار مصوب 26/12/1337)

اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان: اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان که در این اساسنامه اختصاراً اتحادیه نامیده می‌شود نهادی است غیردولتی و دارای شخصیت حقوقی مستقل که به عنوان یك مجموعه فرهنگی برای سازماندهی، هدایت و پشتیبانی انجمن‌های اسلامی مدارس سراسر كشور با عنایت حضرت امام (ره) شكل‌گرفته و كماكان تحت نظارت عالیه مقام معظم رهبری و نماینده منصوب از سوی ایشان فعالیت می‌نماید. (ماده 1 از اساسنامه اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان مصوب 3/5/1374، شورای عالی انقلاب فرهنگی)

اتحادیه شهرداری‌های ایران: اتحادیه شهرداری‌های ایران كه با عضویت كلیه شهرداری‌های‌ كشور تشكیل ‌می‌گردد و در این‌ اساسنامه ‌اتحادیه نامیده می‌شود مؤسسه‌ای است ملی و غیر سیاسی و دارای شخصیت حقوقی. (ماده 1 از لایحه اساسنامه اتحادیه شهرداری‌های ایران مصوب 12/11/1344)
 
اتحادیه شهرداری‌های كشور: به منظور ایجاد همكاری بین‌ شهرداری‌های كشور و برقراری ارتباط با اتحادیه‌های بین‌المللی شهرداری‌ها سازمانی به نام اتحادیه شهرداری‌های كشور تشكیل خواهد شد كه اساسنامه آن بر حسب پیشنهاد وزارت كشور و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌گردد. (ماده 108 الحاقی از قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب 27/11/1345)

اتحادیه صنفی: افراد یك صنف كه برای حفظ حقوق و حیثیت شغلی با یكدیگر اشتراك مساعی و معاضدت می‌كنند تشكیل اتحادیه صنفی را می‌دهند. اتحادیه صنفی دارای شخصیت حقوقی است. (ماده 5 از قانون نظام صنفی مصوب 16/3/1350)

اتحادیه منطقه‌ای صنفی: در هر منطقه شهرداری افراد یك صنف با یكدیگر تشریك مساعی و معاضدت نموده و برای حفظ حقوق و حیثیت و شئون شغلی خود تشكیل یك اتحادیه منطقه‌ای صنفی را می‌دهند. (ماده 8 از لایحه قانونی اجازه اجرای اصلاحاتی كه توسط هیئت عالی نظارت در قانون نظام صنفی و اصلاحیه‌‌های آن به عمل آمده است مصوب 13/4/1359شورای انقلاب)

اتصال خورجینی: نوعی اتصال تیر به ستون كه در آن تیرها از دو طرف ستون عبور می‌نمایند و هر تیر با دو نبشی از بالا و پایین به ستون وصل شده است. (از بخش تعاریف آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله مصوب 17/9/1378هیئت وزیران)

اتومبیل اختصاصی: اتومبیل اختصاصی اتومبیلی است كه حق استفاده از آن در اختیار مقامات مندرج در ماده 6 این آیین‌‌نامه می‌باشد. سایر اتومبیل‌های دولتی جزو اتومبیل‌های خدمت شناخته می‌شود كه استفاده از آن‌ها به مقام خاصی تعلق نخواهد داشت و فقط برای منظورهای اداری و اجرایی و عملیاتی از آن‌ها می‌توان استفاده نمود. (ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی استفاده از اتومبیل‌های دولتی موضوع تبصره 68 قانون بودجه سال 1344 مصوب 21/10/1344)
 
اتومبیل تعلیماتی: اتومبیلی است كه دارای علائم مشخصه، مندرج در این آیین‌نامه بوده و به وسیله آن به هنرآموزان آموزشگاه تعلیم رانندگی آموزش داده می‌شود. (بند 6 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی آموزشگاه‌های تعلیم رانندگی مصوب 21/1/1362هیئت وزیران)

اتومبیل خدمت: به اتومبیل اختصاصی مراجعه گردد.

اتومبیل دولتی: اتومبیل دولتی وسیله‌ای است كه برای اجرای وظایف معین و مشخص در هر وزارت خانه یا شركت دولتی یا مؤسسه دولتی مورد استفاده قرار گیرد و به پست سازمانی یا مقام معین اختصاص ندارد و مانند ابزار كار در هر موقع كه لازم باشد از آن استفاده می‌شود. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی نحوه استفاده از اتومبیل‌های دولتی و فروش اتومبیل‌های زائد مصوب 18/10/1358شورای انقلاب)

اتومبیل دولتی: منظور از اتومبیل‌های دولتی در این آیین‌نامه كلیه وسایل نقلیه موتوری از قبیل انواع اتومبیل‌های سواری و انواع اتومبیل‌های صحرایی (مانند انواع جیپ‌ ویلز و لندرور و نظایر آن) و همچنین كلیه وسایل نقلیه موتوری دیگری است كه عرفاً و عادتاً برای حمل و نقل اشخاص به كار برده می‌شوند. (ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی استفاده از اتومبیل‌های دولتی موضوع تبصره 68 قانون بودجه سال 1344 مصوب 21/10/1344)

اتومبیل دولتی: منظور از اتومبیل‌های دولتی در این آیین‌نامه خودروهایی هستند كه مالك خصوصی نداشته و به عنوان وسیله‌ای جهت انجام امور كشور در اختیار دستگاه‌ها بوده، جزو بیت‌المال و اموال عمومی به حساب می‌آیند. (ماده 1 از آیین‌نامه نحوه استفاده از اتومبیل‌های دولتی مصوب 25/12/1370هیئت وزیران)

اتومبیل‌ سواری: اتومبیل‌سواری عبارت از اتومبیلی است كه برای حمل مسافر استفاده گردد از قبیل سواری شهری، سواری صحرایی، مینی‌بوس، اتوبوس هر چند خارج از رده یا اسقاطی باشد. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی تبصره 63 قانون بودجه سال 1364 مصوب 20/6/1364هیئت وزیران)

اثر: از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند پدید آورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتكار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی كه در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به كار رفته اثر اطلاق می‌شود. (ماده 1 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)

اثر مشترك: اثری كه با همكاری دو یا چند پدید آورنده به وجود آمده باشد و كار یكایك آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترك نامیده می‌شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدید آورندگان است. (ماده 6 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)
 
اثرهای مورد حمایت: اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
1- كتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری،2- شعر و ترانه و سرود و تصنیف كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 3- اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه‌های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 4- اثر موسیقی كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 5- نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتكاری و نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و هرگونه اثر تزیینی و اثر تجسمی كه به هر طریق و روش به صورت ساده یا تركیبی به وجود آمده باشد، 6- هر گونه پیكره (مجسمه)، 7- اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان، 8- اثر عكاسی كه با روش ابتكاری و ابداع پدید آمده باشد، 9- اثر ابتكاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم، 10- اثر ابتكاری كه بر پایه فرهنگ عامه (فولكور) یا میراث فرهنگی و هنری ملی پدید آمده باشد، 11- اثر فنی كه جنبه ابداع و ابتكار داشته باشد. 12- هر گونه اثر مبتكرانه دیگر كه از تركیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد. (ماده 2 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)

اجاره: منظور از اجاره مذكوره در این ماده آن است كه تصرف متصرف به عنوان اجاره یا صلح منافع یا هر عنوان دیگری به منظور اجاره باشد اعم از این كه نسبت به مورد تصرف سند رسمی یا غیررسمی تنظیم شده یا تصرف متصرف بر حسب تراضی با موجر یا نماینده قانونی او باشد. (تبصره 1 از ماده 1 قانون روابط مالك و مستأجر مصوب 10/3/1339)

اجاره: اجاره عقدی است كه به موجب آن مستأجر مالك منافع عین مستأجره می‌شود. اجاره دهنده را موجر و اجاره كننده را مستأجر و مورد اجاره را عین مستأجره گویند. (ماده 466 از قانون مدنی)
 
اجاره اشخاص: در اجاره اشخاص كسی كه اجاره می‌‌نماید مستأجر و كسی كه مورد اجاره واقع می‌شود اجیر و مال‌الاجاره اجرت نامیده می‌شود. (ماده 512 از قانون مدنی)
 
اجازه برداشت: مجوزی است كه از طرف وزارت معادن و فلزات برای تأمین مصالح ساختمانی مورد نیاز طرح‌های عمرانی و برداشت واریزه‌ها و ذخایر محدود و جزئی و نیز عملیات آزمایشگاهی صادر می‌شود. (بند ذ از ماده 1 قانون معادن مصوب23/3/1377)
 
اجازه برداشت: مجوزی است كه از طرف وزارت معادن و فلزات به مؤسسات دولتی و نهادهای قانونی یا پیمانكاران آن‌ها جهت استخراج و مصرف مقدار مشخصی مصالح ساختمانی برای كار مورد نظر در منطقه یا محدوده مشخص داده می‌شود. (بند ق از ماده 1 قانون معادن مصوب 1/3/1363)
 
اجازه مصرف (آب): اجازه مصرف حقی است که به منظور استفاده مفید و معقول از آب با رعایت مقررات پیش‌بینی‌شده در این قانون از طریق صدور پروانه به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار می‌شود. (ماده 4 از قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب27/4/1347)

اجبار به خدمت در مقابل دین: یعنی حال یا وضعیت كه از تعهد مدیون نسبت به خدمات شخصی خود یا شخص دیگری که در فرمان او است برای تضمین قرض ناشی می‌شود و در صورتی که ارزش آن خدمات به نحوی كه صحیحاً تقویم شود به مصرف استهلاك قرض نرسد یا طول مدت و نحوه آن خدمات محدود و مشخص نباشد. (بند الف از ماده 1 قانون الحاقی ایران به قرارداد تكمیلی منع بردگی و برده‌فروشی و عملیات و دستگاه مشابه بردگی مصوب 3/12/1337)

احتكار: عبارت است از نگهداری كالا به صورت عمده با تشخیص مرجع ذی‌صلاح و امتناع از عرضه آن به قصد گرانفروشی یا اضرار به جامعه پس از اعلام ضرورت عرضه توسط دولت. (از قانون تعزیرات حكومتی مصوب 23/12/1367، مجمع تشخیص مصلحت نظام)

احتكار: عبارت است از جمع و نگهداری ارزاق مورد نیاز و ضروری عامه مردم (گندم، جو، كشمش، خرما، روغن حیوانی و نباتی) به قصد افزایش قیمت. (بند الف ماده 1، قانون تشدید مجازات محتكران و گران فروشان مصوب 23/1/1367)
 
احضار به سربازی: از تاریخ مشمولیت كه اسامی مشمولین به وسیله آگهی منتشر و وضعیت آن‌ها تحت رسیدگی واقع می‌گردد تا موقع تحویل به سربازخانه مرحله احضار نامیده می‌شود. (ماده 27 از قانون خدمت نظام وظیفه مصوب 29/3/1317)
 
احكام اعدادی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه. احكام اعدادی آن است كه برای تكمیل رسیدگی حساب حكم به بعضی اقدامات می‌نماید بدون این كه در اصل مطلب داخل گردد. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام دیوان محاسبات: احكام دیوان محاسبات بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی. احكام قطعی آن است كه درباره حساب صاحب جمع و در اصل مطلب صادر شده و عمل را ختم می‌نماید. احكام مقدماتی عبارت از قرارهایی است كه قبل از صدور حكم قطعی صادر و مقدمتاً امر به بعضی اقدامات می‌نماید چه از بابت فوریت موقع و چه از بابت تحصیل بعضی اطلاعات برای پیشرفت كار ولی عمل رسیدگی به حساب به موجب این قرارها ختم نمی‌شود. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام قرینه: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی با قرینه..... احكام قرینه آن است كه برای تهیه زمینه حكم داده می‌شود و به طوری است كه نتیجه حكم را می‌توان از آن استنباط كرد. (از ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام قطعی: احكام دیوان محاسبات بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی. احكام قطعی آن است كه درباره حساب صاحب جمع و در اصل مطلب صادر شده و عمل را ختم می‌نماید. (از ماده 82 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام ‌‌‌‌مقدماتی: احكام‌ دیوان‌ محاسبات‌ بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی..... احكام مقدماتی ‌عبارت‌ از قرارهایی ‌است‌ كه قبل از صدور حکم قطعی صادر و مقدمتاً امر به بعضی اقدامات می‌نماید چه از بابت فوریت موقع و چه از بابت تحصیل بعضی اطلاعات برای پیشرفت كار ولی عمل رسیدگی به حساب به موجب این قرارها ختم نمی‌شود. (ماده 82 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی اعدادی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه..... احكام اعدادی آن است كه برای تكمیل رسیدگی حساب حكم به بعضی اقدامات می‌نماید بدون این كه در اصل مطلب داخل شود. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی قرینه: احكام قرینه آن است كه برای تهیه زمینه حكم داده می‌گردد و به طوری است كه نتیجه حكم را می‌توان از آن استنباط كرد. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی موقتی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه. احكام موقتی نظر به فوریت موقع موقتاً قراری می‌دهد تا در موقع صدور حكم قرار قطعی آن داده گردد. (از ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احیای اراضی: عملیاتی است كه با تغییر وضع طبیعی زمین و به وسیله اقداماتی كه در عرف آباد كردن محسوب است (از قبیل زراعت، درخت کاری، بنا ساختن، ایجاد تأسیسات و غیره) آن را برای بهره‌برداری آماده سازد. (از ماده 1 از لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)
 
احیای زمین: مراد از احیای زمین‌ آن است كه اراضی موات و مباحه را به وسیله عملیاتی كه در ‌عرف آباد کردن محسوب است از قبیل زراعت، درخت‌كاری، بنا ساختن و غیره قابل‌استفاده نمایند. (ماده 141 از قانون مدنی)

اختلافات دسته‌جمعی: منظور از اختلاف دسته‌جمعی مذكور در این ماده اختلافی است كه روابط بین كارگران و كارفرما را در كارگاه مختل ساخته و احتمالاً منجر به تعطیل كارگاه (از طرف كارفرما) یا اعتصاب (از طرف كارگران) بگردد. (تبصره الحاقی به ماده 45 از قانون اصلاح و الحاق مواد و دو تبصره به قانون كار مصوب 20/11/1343)

اختلافات صنفی: اختلافات صنفی عبارت است از اختلافاتی كه بین اصناف و افراد آن‌ها راجع به امور صنفی تولید می‌شود و امور صنفی بر طبق نظامنامه كه به پیشنهاد وزارت داخله و تصویب وزارت عدلیه تنظیم خواهد شد تعیین می‌گردد. اختلاف بین قصاب و چوب دار راجع به قیمت گوسفند و اختلاف بین قصاب و خباز با دكاندار راجع به وجه فروش یومیه در حكم اختلافات صنفی است. (تبصره 1 ماده 1 از قانون رفع اختلافات صنفی مصوب 5/7/1311)
 
اختلاف در صلاحیت: هرگاه در موضوع یك دعوی دو دادگاه دادگستری یا دادگاه دادگستری و مراجع غیر دادگستری هردو خود را صالح بدانند یا هردو از خود نفی صلاحیت كنند اختلاف‌ محقق ‌می‌شود.‌(ماده47 از قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اخراج: در چهار مورد زیر افسران و كارمندان از خدمت اخراج می‌شوند:
1- چنانچه طبق مقررات قانون دادرسی و كیفر ارتش محكومیتی پیدا كنند كه مستلزم اخراج باشد، 2- در صورتی كه تنبیهات انتظار خدمت و بدون كاری در تغییر وضع و رفتار آنان مؤثر واقع نشده و باز هم مبادرت به اعمال و رفتار برخلاف شئون نظامی بنمایند 0با رعایت ماده 113 و 118 این قانون)،‌ 3- در صورت شركت افسر و كارمند در احزاب و دسته‌جات سیاسی (با رعایت ماده 113 و 118 این قانون)، 4- در صورت ترك تابعیت. (بند د از ماده 15 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

اخفا و امتناع از عرضه كالا: عبارت است از خودداری از عرضه کالای دارای نرخ رسمی به قصد گران فروشی یا تبعیض در فروش. تعزیرات اخفا و امتناع از عرضه کالا به شرح زیر است: مرتبه اول - تذکر کتبی، درج در پرونده واحد و عرضه کالا به نرخ رسمی. مرتبه دوم - عرضه كالا به نرخ رسمی و اخذ جریمه از دو تا پنج برابر ارزش رسمی كالا. مرتبه سوم - علاوه بر مجازات‌های ‌مرتبه دوم - قطع تمام یا برخی خدمات دولتی از سه تا شش ماه. (ماده 7  از قانون تعزیرات حكومتی مصوب 23/12/1367، مجمع تشخیص مصلحت)
 
اداره‌ ضبطیه بلوكات: اداره ضبطیه بلوكات عبارت است از نایب الحكومه اداره بلوكی در ماده (201) و صاحب‌ منصبان و مأموران ضبطیه به‌ طوری ‌كه در مواد آتیه ذكر خواهد شد. (ماده209 از قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام مصوب 27/9/1286)
 
اداره مأمور وصول درآمد دولت: منظور از اداره مأمور وصول درآمد دولت در این قانون هر اداره یا سازمان یا مؤسسه یا شركت دولتی یا وابسته به دولت است كه به موجب قوانین و مقررات موظف به وصول درآمد دولت می‌باشد. (ماده 54 از قانون اصلاح بعضی از مواد قانون مجازات مرتكبین قاچاق و الحاق چند ماده و تبصره به قانون مذكور مصوب 29/12/1353)

ادله اثبات دعوی: دلایل اثبات دعوی از قرار ذیل است: 1- اقرار، 2- اسناد كتبی،3- شهادت، 4- امارات، 5- قسم. (ماده 1285 از قانون مدنی)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 6 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 5 از واژه‌نامه لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران و لایحه قانونی ... مصوب 28/12/1358)

اراضی ‌آیش: زمین‌ دایری ‌است ‌كه به ‌صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 5 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند ج ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه مدت 5 سال متوالی متروك مانده یا بماند. (بند 3 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانون اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه مدت 5 سال متوالی متروك مانده باشد. (بند 1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌های بایر كه به علل مختلف توسط مالكان بزرگ بایر نگاه داشته شده است و با توجه به نیاز جامعه و مسئله خودكفایی مملكت و با توجه به این كه این زمین‌ها فقط به صرف این كه مالكیت از آن آن‌ها است بدون كشت مانده و اجازه كشت به دهقانان هم داده نمی‌شود. (بند1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 28/12/1358شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌های بایر كه به علل مختلف توسط مالكان بزرگ بایر نگاه داشته شده است و با توجه به نیاز جامعه و مسئله خودكفایی مملكت و با توجه به این كه این زمین‌ها فقط به صرف این كه مالكیت از آن آن‌ها است بدون كشت مانده و اجازه كشت به دهقانان هم داده نمی‌شود، دولت اسلامی این زمین‌ها را در اختیار خود می‌گیرد تا در اختیار دهقانان و داوطلبان واجد شرایط گذارده ‌شود. (بند 1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358)

اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعتراض و عدم بهره‌برداری برای مدت 5 سال متوالی بدون عذر موجه متروك مانده یا بماند. (بند د ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی بایر: منظور از اراضی بایر موضوع این ماده زمین‌هایی است که در تاریخ نقل و انتقال باغ یا مستحدثاتی طبق ضوابط مندرج در آیین‌‌نامه ماده 214 قانون مالیات‌های مستقیم در آن ایجاد نشده باشد. (تبصره ماده6 از قانون معاملات زمین مصوب 28/2/1354)

اراضی بایر: زمین‌هایی كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه به مدت 5 سال متوالی متروك مانده باشد. (بند 1 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365هیئت وزیران)
اراضی بایر شهری: اراضی بایر شهری زمین‌هایی است که سابقه عمران و احیا داشته و به تدریج به حالت موات برگشته اعم از آن كه صاحب مشخصی داشته یا نداشته باشد. (ماده 4 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی بایر شهری: اراضی بایر شهری زمین‌هایی است که سابقه عمران داشته و به تدریج به حالت موات برگشته است اعم از آن که صاحب مشخصی داشته یا نداشته باشد. (ماده 4 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)

اراضی جنگلی: اراضی جنگلی به جنگل تكامل نیافته‌ای گفته می‌شود كه به صورت‌های زیر باشد: 1- تعداد نمایده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار آن جداگانه یا مجموعاً از یك صد اصله تجاوز نكند. 2- درختان جنگلی به صورت پراكنده باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد (در صورت وجود شمشاد و حجم بیش از سی متر مكعب جنگل شمشاد محسوب می‌شود). (ردیف د بند 7 ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)

اراضی جنگلی: به جنگل تكامل نیافته‌ای اطلاق می‌شود که به یكی از اشكال زیر باشد: 1- تعداد كنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هکتار آن جداگانه یا مجموعاً از یک صد عدد تجاوز ‌نكند.2- درختان‌ جنگلی به صورت پراكنده موجود باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال ایران (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد. اگر در اراضی (بند 2) درخت شمشاد وجود داشته باشد و حجم درختان آن بیش از سی متر مكعب در هكتار باشد جنگل شمشاد محسوب می‌گردد. (بند ز ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی جنگلی: الف‌) زمین‌هایی که در آن‌ها آثار و شواهد وجود جنگل از قبیل نهال یا پاجوش یا بوته یا كنده درختان جنگلی وجود داشته باشد مشروط بر آن كه در تاریخ ملی شدن جنگل‌ها 27/10/1341 تحت كشت یا آیش نبوده و تعداد كنده در هر هكتار از بیست یا تعداد نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار جداگانه یا مجموعاً از یک صد عدد یا مجموع تعداد نهال و بوته و كنده در هر هكتار از یک صد عدد متجاوز باشد. ب) زمین‌هایی که در آن‌ها درختان خودروی جنگلی به طور پراكنده وجود داشته باشد و حجم درختان موجود در شمال از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی در هر هكتار كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر مناطق ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد مشروط بر آن که در تاریخ ملی شدن جنگل‌ها تحت كشت یا آیش بوده باشد. (بند 6 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)

اراضی خالصه: منظور از اراضی خالصه مذكور در ماده 1 اعم است از اراضی قراء خالصه دولتی كه فعلاً موجود است یا از زمین‌های بایری كه در اثر عملیات عمرانی و سدبندی و غیره از طرف دولت دایر و برای زراعت آماده خواهد شد یا اراضی یا قرایی كه از طرف دولت در اختیار وزارت كشاورزی گذارده می‌شود با رعایت قانون فروش خالصجات. (تبصره 2 ماده 1 از قانون راجع به واگذاری زمین به تحصیل‌كرده‌های كشاورزی مصوب 22/10/1338)

اراضی دایر: اراضی دایر زمین‌هایی است كه آن را احیا و آباد كرده‌اند و در حال حاضر دایر و مورد بهره‌برداری مالك است. زمین‌های دایر مشمول این قانون صرفاً اراضی كشاورزی یا آیش اعم از محصور یا غیر محصور می‌باشد. (ماده 5 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی دایر: اراضی دایر، زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. (بند 4 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. غیر از اراضی فوق‌الذکر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه ... كشاورزان مصوب 28/12/1358 شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهر‌ه‌برداری است. (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌های احیا شده‌ای است كه مستمراً مورد بهر‌ه‌برداری است. (بند ب ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)
 
اراضی دایر: منظور از اراضی دایر موضوع قانون، برای تملك و زمین‌های كشاورزی مندرج در ماده (5) قانون و این آیین‌نامه، زمین‌هایی است كه بهره‌برداری غالب از آن‌ها، زراعت باشد و شامل عرصه و اعیان باغ‌ها و تأسیساتی كه عرصه آن‌ها متناسب با اعیانی باشد، نمی‌شود. (ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی قانونی زمین شهری مصوب 24/3/1371 هیئت وزیران)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌ برداری است. (بند 2 از آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365)
 
اراضی دولتی: اراضی دولتی اعم از ثبت شده و ثبت نشده دایر و بایر عبارت است از: الف) اراضی موات، ب) اراضی كه به نحوی از انحا به دولت منتقل شده است اعم از طریق اصلاحات ارضی، خالصه، مجهول المالك و غیره، ج) اراضی متعلق به دولت كه در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی یا مؤسسات دولتی قرار دارد و به علت عدم استفاده یا عدم اجرا مفاد قرارداد به دولت برگردانده شده است. (بند 10 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی ساحلی: زمین‌هایی است كه در مجاورت حریم دریا و دریاچه یا اراضی مستحدثه قرار دارد و با توجه به تعریف انواع اراضی مذكور در این قانون بر حسب مورد در حكم یكی از آن‌ها محسوب خواهد شد. (بند 9 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی ساحلی: زمین‌هایی است كه در مجاورت حریم دریا و دریاچه یا اراضی مستحدثه قرار دارد و با توجه به تعریف انواع اراضی مذكور در این قانون بر حسب مورد در حكم یكی از آن‌ها محسوب خواهد شد. (بند ط ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی ساحلی: اراضی ساحلی، پهنه‌ای است با عرض مشخص از اراضی مجاور دریا و دریاچه‌ها یا خلیج كه حداقل از یك سو به كنار دریا یا دریاچه یا خلیج متصل باشد. (بند ب ماده 1 از قانون اراضی مستحدث ساحلی مصوب 29/4/1354)

اراضی‌ شهری: اراضی شهری ‌زمین‌هایی است که در محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها و شهرك‌ها قرار گرفته است. (ماده 2 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی شهری: اراضی شهری زمین‌هایی است كه در محدوده قانونی شهرها و شهرك‌ها قرار گرفته باشد. (ماده 2 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)
 
اراضی كشت موقت: عبارت است از اراضی بایر و دایری كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1359 در سراسر كشور و تا پایان سال 1363 در مناطق كردنشین به نحوی در تسلط غیر مالک قرار گرفته باشد. هر گاه در زمان تصرف در سطح هر هكتار بیش از یك صد اصله نهال یا درخت مثمر یا پنجاه اصله درخت نخل یا زیتون یا یك هزار نهال یا درخت غیر مثمر وجود داشته در این صورت باغ یا بیشه محسوب و از شمول اراضی كشت موقت خارج است. (بند 4 از آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365هیئت وزیران)
 
اراضی متعلق به دولت: منظور از اراضی متعلق به دولت مذكور در ماده 13 قانون كلیه زمین‌هایی است كه به نام دولت دارای سند بوده یا در جریان ثبت به نام دولت است و همچنین كلیه اراضی ملی شده و مواتی كه طبق قوانین مصوب و آرا كمیسیون‌های مربوطه متعلق به وزارت مسكن و شهرسازی است اعم از این كه به نام دولت ثبت شده یا نشده باشد. نمایندگی دولت در مورد اراضی مزبور با سازمان زمین شهری یا دستگاهی است كه وزارت مسكن و شهرسازی به آن تفویض اختیار می‌كند. (ماده 61 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 15/4/1367هیئت وزیران)

اراضی متعلق به شهرداری: منظور از زمین‌های متعلق به شهرداری - یاد شده در ماده (13) قانون - كلیه زمین‌هایی است كه طبق قوانین و مقررات به شهرداری‌ها تعلق دارد. اعم از آن كه به نام شهرداری دارای سند باشد یا نباشد. (ماده 34 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 24/3/1371 هیئت وزیران)

اراضی متعلق به شهرداری: منظور از اراضی متعلق به شهرداری مذكور در ماده 13 قانون كلیه زمین‌هایی است كه طبق قوانین و مقررات به شهرداری‌ها تعلق دارد اعم از آن كه به نام شهرداری دارای سند باشد یا نباشد. (ماده 62 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 15/4/1367هیئت وزیران)

اراضی مستحدثه: زمینی است كه در نتیجه خشك افتادن آب دریاها، دریاچه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها یا خشك شدن تالاب‌ها ایجاد شده باشد. (بند 8 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی مستحدثه: زمینی است كه در نتیجه خشك افتادن آب دریاها، دریاچه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها یا خشك شدن تالاب ایجاد شده باشد. (بند ح ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 21/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی مستحدثه: اراضی مستحدث عبارت است از زمین‌هایی كه در نتیجه پایین‌ رفتن سطح آب یا هر نوع جریان آب در كرانه‌های دریا و دریاچه‌ها و جزایر یا در نتیجه پایین رفت آب یا خشك شدن تالاب‌ها ظاهر یا ایجاد می‌شود. (بند الف ماده 1 از قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 29/4/1354)

اراضی منابع طبیعی: الف) جنگل‌ها یا بیشه طبیعی. مجتمعی متشكل از عرصه و هوایی و مركب از موجودات از منشأ نباتی (مانند درخت، درختچه، نهال، علف و خزه) و حیوانی صرف‌نظر از درجه تكامل به نحوی كه دست بشر در ایجاد و تكامل آن دخیل نبوده است. ب) مراتع، زمین‌هایی است اعم از كوه و دامنه یا زمین مسطح كه در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه ای خودرو بوده و با توجه به سابقه چرا عرفاً، مرتع شناخته شود. اراضی آیش گرچه پوشش نباتات و علوفه ای داشته باشند مشمول تعریف مرتع نیستند. چنان‌چه مرتع دارای درختان جنگلی خودرو باشد مرتع مشجر نامیده می‌شود. ج) نهالستان‌ها، جنگل‌های دست كاشت عمومی كه توسط دولت ایجاد شده باشد. د) اراضی جنگلی، به جنگل تكامل نیافته‌ای گفته می‌شود كه به صورت‌های زیر باشد: 1- تعداد كنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار آن جداگانه یا مجموعاً از یك صد اصله تجاوز ننماید. 2- درختان جنگلی به صورت پراكنده باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد (در صورت وجود شمشاد و حجم بیش از سی متر مكعب جنگل شمشاد محسوب می‌شود). (بند 7 ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)
 
اراضی منابع طبیعی: جنگل‌ها و مراتع: بیشه‌های طبیعی، نهالستان‌های دولتی‌، جنگل‌های دست كاشت می‌باشد. غیر از اراضی فوق‌الذكر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 3 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه ... مصوب28/12/1358شورای‌انقلاب)
 
اراضی منابع طبیعی: جنگل‌ها و مراتع - بیشه‌های طبیعی - نهالستان‌های دولتی - جنگل‌های دست كاشت می‌باشد غیر از اراضی فوق‌الذكر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 3 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاحی لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/2/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 5 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359، شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌های غیر آبادی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 3 واژه‌نامه از لایه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359 شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه قانونی ... مصوب 28/12/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند الف ماده 1 از لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌های بایری است كه ملك اشخاص نمی‌باشد. (ردیف ب بند 9 ماده 1 از قانون مربوط به اصلاحات ارضی مصوب 26/2/1339)

اراضی موات شهری: اراضی موات شهری زمین‌هایی است كه سابقه عمران و احیا نداشته باشد. (ماده 3 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی موات شهری: اراضی موات شهری زمین‌هایی است كه سابقه عمران و احیا نداشته باشد. (ماده 3 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)
 
اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی: اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی و نیازمندی‌های عمومی عبارت از آن قسمت از اراضی و ابنیه و تأسیسات است كه برای اجرای یكی از برنامه‌های مصوب كمیسیون‌های مشترك مجلسین طبق تصویب شورای عالی برنامه ضرورت داشته باشد. (ماده 1 از آیین‌نامه خرید اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی مصوب 3/4/1336)

ارتباط رادیویی غیرحرفه‌ای: ارتباط رادیویی غیر حرفه‌ای نوعی ارتباط رادیویی است كه به منظور خودآموزی علمی و عملی و بررسی‌‌های فنی بین افراد مجاز برقرار می‌گردد. استفاده كننده از ارتباط رادیویی غیرحرفه‌ای كسی است كه به خاطر علاقه و ذوق شخصی به منظورهای فوق بدون هیچ گونه نظر انتفاعی یا سیاسی به برقراری این نوع ارتباط مبادرت می‌نماید. (تبصره ماده 2 از قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیر حرفه‌ای (آماتوری) مصوب 25/11/1345)

ارتشا: هر یک از مستخدمین و مأمورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به طور كلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح یا شركت‌های دولتی یا سازمان‌های دولتی وابسته به دولت یا مأمورین به خدمات عمومی خواه رسمی یا غیررسمی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری كه مربوط به سازمان‌های مزبور می‌باشد، وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیماً یا غیرمستقیم قبول نماید در حكم مرتشی است. (ماده 3 از مصوبه اصلاح و تأیید موادی از لایحه تشدید مجازات مرتكبین ارتشا، اختلاس و کلاه برداری مصوب 15/9/1367 مجمع تشخیص مصلحت)

ارتشا: هر یک از داوران و ممیزان و كارشناسان اعم از این كه توسط دادگاه معین شده باشد یا توسط طرفین، چنانچه در مقابل اخذ وجه یا مال به نفع یكی از طرفین اظهارنظر یا اتخاذ تصمیم نماید .... (از ماده 588 از قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های باز دارنده مصوب 2/3/1375)

ارتشا: هر نظامی برای انجام یا خودداری از انجام امری که از وظایف او یا یكی دیگر از پرسنل نیروهای مسلح است وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را بلاعوض یا كم‌تر از قیمت معمول به هر عنوان قبول نماید اگرچه انجام یا خودداری از انجام امر برخلاف قانونی نباشد در حكم مرتشی است ... (ماده 93 از قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1371)

ارتشا: هر نظامی یا هم ردیف نظامی كه برای انجام امر یا خودداری از انجام امری كه از وظایف او است وجه یا مالی را به عنوان تعارف یا رشوه بگیرد اگرچه انجام یا خودداری از انجام امر بر طبق حقانیت باشد مرتشی محسوب و ... . (ماده 398 از قانون دادرسی و كیفر ارتش مصوب 4/10/1318)
 
ارتشا: مقصود از كلمه ارتشا مذكور در قوانین مربوط به ارتشا اخذ وجه یا مال یا اخذ سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی است از طرف مستخدم دولتی یا مملكتی یا بلدی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری كه مربوط است به تشكیلات قضایی و اداری دولت یا ادارات مملكتی و بلدی خواه انجام یا عدم انجام آن امر مربوط به كار اداری شخص باشد كه وجه یا مال یا سند را گرفته و خواه مربوط به كار اداری یكی از مستخدمین دیگر دولت یا ادارات مملكتی یا بلدی - اخذ وجه یا مال یا سند به ترتیب فوق‌الذکر ارتشا است خواه مستقیماً به عمل آمده باشد و خواه به طور غیرمستقیم و مأموری كه اخذ وجه یا مال یا سند كرده مرتشی است خواه رسمی باشد خواه غیررسمی و خواه در انجام یا عدم انجام امری كه برای آن رشوه گرفته واقعاً مؤثر بوده یا نبوده و خواه اقدام به انجام یا عدم انجام امری كه وعده داده است كرده یا نكرده باشد ... (از بند 10 ماده 1 از قانون متمم جزای اعمال دولت مصوب 30/8/1308)
 
ارتشا: هر یک از مستخدمین و مأمورین دولت اعم از قضایی و اداری و همچنین هر یک از مستخدمین و مأمورین ادارات شوروی و بلدی كه برای انجام امری كه از وظایف آنان است وجه یا مالی را قبول نماید خواه آن كار را انجام داده یا نداده و انجام آن امر بر طبق حقانیت بوده یا نبوده باشد مرتشی محسوب ... و نیز هر یک از اشخاص مذكور در فوق هر گاه در مقابل اخذ وجه یا مال از انجام امری كه وظیفه ایشان است امتناع ورزند مرتشی محسوب و... (ماده اول از قانون مجازات ارتشا در مورد مستخدمین و مأموران دولتی و ادارات شوروی و بلدی مصوب 2/4/1307)
 
ارتش جمهوری اسلامی ایران: ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی كشور را به عهده دارد. (اصل 143 از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)

ارتش جمهوری اسلامی ایران: ارتش جمهوری اسلامی ایران به مجموعه ستاد مشترك، نیروهای زمینی، هوایی، دریایی و سازمان‌های وابسته به آن‌ها اطلاق می‌گردد. (ماده 3 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)

ارتفاق: ارتفاق حقی است برای شخص در ملك دیگری. (ماده 93 از قانون مدنی)
 
ارتقا: عبارت از احراز یك رده شغلی بالاتر از رده شغلی قبلی است. (بند ظ از آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان مناطق آزاد تجاری، صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)
 
ارتكاب عمل به طور علنی: از نقطه‌نظر قوانین جزایی (خواه این قانون و خواه قوانین جزایی دیگر) مقصود از ارتكاب عمل به طور علنی ارتكاب آن در مرئی و منظر عموم است اعم از این كه محل ارتكاب از امكنه عمومی باشد یا ارتكاب آن در امكنه‌ای است كه معد برای پذیرفتن عموم باشد از قبیل حمام‌های عمومی و قهوه‌خانه‌ها و نمایشگاه‌ها و مانند آن. (بند الف ماده 214 مكرر از قانون اصلاح مواد 207 الی 214 قانون مجازات عمومی مصوب 29/6/1312)

ارزش خالص: منظور ارزش كل دارایی‌ها منهای ارزش كل بدهی‌های بخش دولتی است. (از ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)

ارزش كالا: ارزش كالاهای ورودی در گمرك در همه موارد عبارت است از بهای سیف (بهای خرید كالا در مبدأ به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا ورود به اولین دفتر گمرك و در مورد كالاهای محموله با هواپیما تا اولین فرودگاهی كه كالا در آن جا تخلیه می‌شود تعلق می‌گیرد) كه از روی سیاهه‌های صحیح و معتبر تعیین می‌شود. ارزیابی كالا در گمرك بر اساس نرخ ارز و برابری‌های تعیین شده از طرف بانك ملی ایران خواهد بود. (ماده 4 از قانون اصلاح تعرفه گمركی مصوب 10/4/1337)

ارزش كالا: ارزش كالاهای ورودی در گمرك در همه موارد عبارت است از بهای سیف (بهای خرید كالا در مبدأ به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا ورود به اولین دفتر گمركی و در مورد كالاهای محموله با هواپیما تا اولین فرودگاهی كه كالا در آن جا تخلیه می‌گردد تعلق می‌گیرد) كه از روی سیاهه‌های صحیح و معتبر تعیین می‌شود. برای تسهیل امر ارزیابی كالا در گمرك نرخ تسعیر ارز بنا بر پیشنهاد وزارت دارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌شود. (ماده چهارم از قانون تعرفه گمركی مصوب 6/4/1334)

ارزش كالای صادراتی: كالای صادراتی پس از تسلیم اظهارنامه از طرف مأموران گمرك مورد معاینه و ارزیابی قرار می‌گیرد. ارزش كالای صادراتی در گمرك عبارت است از بهای عمده‌فروشی بازار داخلی به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل متعلق و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا وصول به مركز كشور تعلق می‌گیرد و هزینه باربری در گمرك و سایر عوارضی كه به گمرك خروجی پرداخت می‌شود نیز به این بها علاوه می‌گردد و در مواردی كه طبق ماده 5 قانون واگذاری معاملات ارزی و آیین‌نامه اجرایی آن برای كالای صادراتی نرخ تعیین شده باشد ارزیابی گمرك با رعایت سایر مقررات بر اساس نرخ‌های تعیین شده خواهد بود. ترتیب و مقررات ارزیابی و وظایف مأموران مربوط به شرحی است كه در فصل دوم قسمت چهارم این آیین‌نامه مذكور است. (ماده 213 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

ارزش ویژه سهام: عبارت است از مجموع سرمایه ثبت و پرداخت شده و اندوخته‌های آزاد قابل تقسیم و مانده حساب سود و زیان سنواتی. (بند 3 از تصویب نامه اجازه اقدام وزارت خانه‌های صنایع و معادن و فلزات نسبت به مصالحه حقوق دارندگان سهام شركت‌های موضوع بند الف ماده 1 قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب 22/1/1378 هیئت وزیران)

ارزشیابی شغل: عبارت از مقایسه مهارت‌ها، مسئولیت‌ها، كوشش‌ها و شرایط محیط كار هر یک از مشاغل سازمان به منظور تعیین ارزش و اهمیت نسبی آن‌ها با استفاده از معیارها و ضوابط مورد سنجش است. (بند د از آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمان‌های مناطق آزاد تجاری - صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)

ارزیابی ذخایر: كاوش‌هایی است كه جهت تعیین میزان اولیه (مرجع) توده زنده آبزیان صورت می‌گیرد. (بند 11 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/2/1378 هیئت وزیران)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع مقررات این فصل عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی شخص به انجام دادن اموری كه متعارفاً به آن اشتغال داشته است. (ماده 51 از قانون مقررات استخدامی شركت‌های دولتی مصوب 5/3/1352)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی كارمند به انجام دادن كار و كسب درآمد با رعایت ضوابط مقرر در قانون بیمه‌های اجتماعی است كه باید مورد تأیید صندوق مربوط قرار گیرد. در صورت بروز اختلاف موضوع در هیئتی مركب از سه نفر كارشناسان منتخب وزارت كار و امور اجتماعی، شورای عالی تأمین اجتماعی و صندوق مربوط مطرح خواهد شد و تصمیم هیئت مزبور به اكثریت آرا قاطع است. (تبصره 2 ماده 7 از آیین‌نامه مربوط به نرخ و ترتیب پرداخت حق بیمه و شرایط استفاده از مزایا و میزان آن مصوب 13/4/1351)
 
از كارافتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی مستخدم به انجام كار است. (ماده 58 از اصلاح آیین‌نامه استخدامی شهرداری تهران مصوب 13/2/1368 هیئت وزیران)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی شخص به انجام دادن - اموری كه به آن اشتغال داشته است. تشخیص از كار افتادگی و سبب آن و همچنین تشخیص این كه فوت مستخدم به علت حادثه ناشی از كار یا به سبب انجام وظیفه بوده است با هیئت مدیره صندوق بازنشستگی خواهد بود و در صورت اختلاف نظر رأی شورای اداری شهرداری تهران قطعی و لازم اجراست. (ماده 59 از آیین‌نامه استخدامی شهرداری تهران مصوب 12/8/1358 هیئت وزیران)

از كار افتادگی جزئی: از كار افتادگی جزئی عبارت است از كاهش قدرت كار بیمه شده به نحوی كه با اشتغال به كار سابق یا كار دیگر فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد. (بند 14 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)

از كار افتادگی دائمی: از كار افتادن دائمی به كارمندی اطلاق می‌شود كه كارمند آسیب‌دیده پس از اتمام معالجه به تصدیق شورای عالی پزشكی نظامی نه تنها قادر به انجام كار اولیه نباشد بلكه اصولاً قابلیت هر گونه كار دیگری از او سلب شده باشد مانند فقدان پا و از كار افتادن دو چشم، دو بازو، دو ساق پا و امثال آن. (ماده 5 از آیین‌نامه بیمه افسران و كارمندان نیروهای مسلح و ژاندارمری مصوب 1/11/1337)

از كار افتادگی کلی: از كار افتادگی كلی عبارت است از كاهش قدرت كار بیمه شده به نحوی كه نتواند با اشتغال به كار سابق یا كار دیگری بیش از (3)/(1) از درآمد قبلی خود را به دست آورد. (بند 13 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)

از كار افتاده: از كار افتاده به كسی اطلاق می‌شود كه از نظر جسمی یا روانی قادر به تأمین معیشت خود از طریق انجام کار یا حرفه‌ای كه بدان وسیله امرار معاش می‌كرده نباشد و به كار دیگری اشتغال نداشته باشد. (تبصره 4 ماده 44 از قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 13/2/1350)

از کار افتاده ‌كلی: بیمه‌شدگانی که ‌حداقل دو سوم ‌توانایی ‌كار خود را از دست داده باشند و نتوانند با اشتغال ‌به ‌كار سابق‌ یا كار دیگری ‌كه مناسب با وضع مزاجی و حرفه‌ای آن‌ها باشد بیش ‌از یك سوم مزد‌ یا‌ حقوق‌ سابق خود را به ‌دست بیاورند از کار افتاده كلی شناخته می‌شوند. (ماده 59 از قانون بیمه‌های اجتماعی كارگران مصوب 21/2/1339)

اسباب تملك: تملك حاصل می‌شود: 1- به احیا اراضی موات و حیازت اشیاء مباحه، 2- به وسیله عقود و تعهدات، 3- به وسیله اخذ بشفعه، 4- به ارث، (ماده 140 از قانون مدنی)

استاد: از این به بعد مدرسه ابتدایی دبستان و معلم آن آموزگار - مدرسه متوسطه دبیرستان و معلم آن دبیر - مدرسه صنعتی هنرستان و معلم آن هنرآموز - هر شعبه از مدارس عالی (فاكولته) دانشكده و مجموع شعب عالیه (اونیورسیته) دانشگاه و معلم مدارس عالیه استاد نامیده خواهد شد. (تبصره ماده 1 از قانون اجازه تأسیس دانشسراهای مقدماتی و عالی مصوب 19/12/1312)

استان: استان، واحدی از تقسیمات كشوری است با محدوده جغرافیایی معین، كه از به هم پیوستن چند شهرستان هم جوار با توجه به موقعیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی تشكیل می‌شود. (ماده 9 از قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات كشوری مصوب 15/4/1362)

استاندار: استانداران در قلمرو مأموریت خود نماینده عالی دولت محسوب می‌شوند و مسئول اجرای سیاست عمومی دولت در حوزه مأموریت خود هستند و در كلیه امور اجرائی استان نظارت تامه و عالیه دارند. (ماده 2 از لایحه قانونی اختیارات استانداران كشوری جمهوری اسلامی ایران مصوب 29/3/1359 شورای انقلاب)

استاندارد: استاندارد بر حسب مورد عبارت است از تعیین تمام یا برخی از خصوصیات و مشخصات هر فراورده از قبیل نوع، جنس، منشأ، مواد اولیه اجزاء تشكیل دهنده، تركیب، ساخت، نحوه استفاده، طرز نصب، كیفیت، كمیت، شكل، رنگ، وضع ظاهری، وزن، ابعاد، عیار، ایمنی، چگونگی و بسته‌بندی و علامت گذاری، روش آزمایش و همچنین یكنواخت كردن اوراق اداری، اسناد بازرگانی و مالی و امثال آن. (بند الف ماده 2 از قانون مواد الحاقی به قانون تأسیس مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب 24/9/1349)
 
استاندارد(آلودگی): میزان و معیارهایی‌ كه در این آیین‌نامه استاندارد نامیده می‌شود عبارت است از حدود مجاز و مشخصات ویژه‌ای که با توجه به اصول حفاظت و بهسازی محیط زیست برای آلوده‌كننده‌ها و جلوگیری از آلودگی ‌آب تعیین می‌شود. (بند 11 ماده2 از آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب 24/9/1363 هیئت وزیران)
 
استخدام (بانك): استخدام: عبارت است از پذیرفتن شخص به خدمت در بانك طبق ضوابط این آیین‌نامه. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)

استخدام ارتش: استخدام در ارتش عبارت است از پذیرفته شدن شخص برای انجام خدمت موظف در یكی از مشاغل پیش‌بینی شده در این قانون. (ماده 18 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)

استخدام (سپاه پاسداران): استخدام در سپاه عبارت است از گزینش افراد واجد صلاحیت برای انجام خدمت موظف در یكی از مشاغل پیش‌بینی شده در این قانون. (ماده 4 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

استخدام دولت: استخدام دولت عبارت از پذیرفتن شخصی به خدمت دولت در یكی از وزارت خانه‌ها یا مؤسسات دولتی است. (بند الف ماده 1 از قانون استخدام كشوری مصوب 31/3/1345)

استخدام غیررسمی: منظور از استخدام غیررسمی مذكور در تبصره 60 قانون بودجه سال 1364 هر گونه استخدام به صورت پیمانی، قراردادی، خرید خدمت، روزمزد و كارگری و عناوین مشابه می‌باشد. (تبصره 3 ماده 7 از قانون نحوه تعدیل نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی مصوب 27/10/1366)

استخدام وزارت اطلاعات: استخدام: عبارت است از پذیرفتن شخص به خدمت در وزارت خانه. (ماده 1 از قانون استخدامی وزارت اطلاعات مصوب 25/4/1374)

استخراج: مجموعه عملیاتی است كه به منظور جدا كردن كانه از كانسار و انتقال آن به محل انباشت مواد انجام می‌گیرد. (بند د ماده 1 از قانون معادن مصوب 23/3/1377)

استخراج: مجموعه عملیاتی كه به منظور جدا كردن كانه و كانسار و انتقال آن به سنگر مواد انجام می‌گیرد. (بند ر ماده 1 از قانون معادن مصوب 1/3/1362)

استر: مقدار هیزمی است كه یك متر مكعب فضا را اشغال نماید و هر استر معادل شش دهم مترمكعب چوب محسوب می‌شود. (بند16 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب25/5/1346)

استعفا: كسانی كه نیروهای مسلح ... برای تحصیل آن‌ها هزینه‌ای پرداخت كرده باشد در صورت وجود یكی از شرایط زیر می‌توانند استعفا دهند. 1- پرداخت دو برابر هزینه تحصیل، 2- انجام خدمت پس از خاتمه تحصیل معادل سه برابر مدت تحصیل كه در هر صورت از ده سال تجاوز نخواهد كرد. كسانی كه ضمن خدمت به هزینه نیروهای مسلح ... دوره تخصصی را طی كرده‌اند باید دو برابر مدت تخصصی را خدمت كنند و در صورتی كه مشمول قسمت اول این جزء نیز باشند این مدت به خدمت مقرر در قسمت اول این جزء اضافه می‌شود. (بند ج ماده 15 از قانون اصلاح بند ج ماده 15 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 17/10/1352)

استعفا: كسانی كه به هزینه وزارت جنگ تحصیل كرده‌اند در صورت پرداخت هزینه تحصیلی یا انجام خدمت پس از خاتمه تحصیلات معادل دو برابر مدت تحصیل ممكن است استعفا دهند. (بند ج ماده 15 از قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

استیناف تبعی: اشخاص مفصله ذیل حق تقاضای استیناف دارند: 1. متهم، 2. اشخاصی كه محكوم به تأدیه ضرر و زیان مدعی خصوصی شده‌اند، 3. مدعی‌العموم بدایت، 4. مدعی خصوصی از حیث ضرر و زیان. مدت استیناف ده روز است و این مدت در احكام حضوری از تاریخ اعلام حكم و در احكام غیابی از تاریخ انقضاء مدت اعتراض شروع می‌گردد. در هر موردی كه یكی از اشخاص فوق عرض حال استیناف دهد هر یک از اصحاب دعوی نیز می‌توانند در ظرف یك مهلت اضافی ده روزه كه از تاریخ تقدیم عرض حال مزبور شروع خواهد شد تقاضای استیناف نماید و این استیناف تبعی نامیده می‌شود. علاوه بر اشخاص فوق مدعی‌العموم استیناف نیز می‌تواند تقاضای استیناف نماید و این حق مادام كه اعلان ختم محاكمه در محكمه استیناف داده نشده است برای مدعی‌العموم استیناف باقی است و اگر هیچ یك از اشخاص مذكور فوق در مدت مقرره استیناف نداده باشند مدعی‌العموم استیناف فقط تا یك ماه از تاریخ اعلام حكم در محكمه جنحه حق تقاضای استیناف خواهد داشت. (ماده 351 از قانون متمم اصلاح اصول محاكمات جزائی مصوب 12/7/1311)

اسرای آزاد شده: اسرای آزاد شده به كسانی اطلاق می‌گردد كه به سبب مأموریت محوله در طول جنگ تحمیلی و در جهت دفاع از انقلاب اسلامی و استقلال و تمامیت ارضی كشور جمهوری اسلامی ایران توسط عوامل دشمن در داخل یا خارج از كشور اسیر شده و پس از مقاومت دلیرانه آزاد شده باشند. (ماده 1 از قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزاد شده بعد از ورود به كشور مصوب 13/9/1368).

اسم خاص: اسمی است كه برای نامیدن شخص معین یا جای معین یا چیز معین به كار می‌رود. (بند ج ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌كارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب 19/2/1378)

اسناد خزانه: اسناد خزانه اسناد بی‌نامی است كه برای تأمین احتیاجات مالی خزانه‌داری كل در جریان سال مالی انتشار می‌یابد. (ماده 1 از قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)

اسناد خلاف واقع: منظور از اسناد خلاف واقع اسناد و سیاهه‌ای است كه در آن خصوصیات كالایی ذكر شده باشد كه با نوع جنس و خصوصیات كالای اظهار شده تطبیق ننماید. (تبصره 2 ماده 268 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسناد دولتی: اسناد دولتی عبارتند از هر نوع نوشته یا اطلاعات ثبت یا ضبط شده مربوط به وظایف و فعالیت‌های وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و شركت‌های دولتی از قبیل مراسلات، دفاتر، پرونده، عكس‌ها، نقشه‌ها، كلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میكروفیلم‌ها و نوارهای ضبط صوت كه در مراجع مذكور تهیه یا به آن رسیده باشد. اسناد دولتی سری اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح دولت یا مملكت باشد. اسناد دولتی محرمانه اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح خاص اداری سازمان‌های مذكور در این ماده باشد. (ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب29/11/1353)

اسناد دولتی سری: اسناد دولتی سری اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح دولت یا مملكت باشد. (از ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب 29/11/1353)

اسناد دولتی محرمانه: اسناد دولتی محرمانه اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح خاص اداری سازمان‌های مذكور در این ماده باشد. (از ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب 29/11/1353)

اسناد رسمی: اسنادی كه در اداره ثبت اسناد و املاك یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مأمورین رسمی در حدود صلاحیت آن‌ها و بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند رسمی است. (ماده 1287 قانون مدنی)

اسناد رسمی: اسنادی كه راجع به معاملات و تعهدات و تقبلات است بر دو نوع است: اسناد رسمی و عادی، اسناد رسمی از قرار تفصیل ذیل است: 1ـ اسنادی كه در اداره ثبت اسناد به طوری كه قانون معین كرده ثبت یا تصدیق شده باشد. 2ـ تسجیلات و تصدیقات محاضر شرعیه كه مراجع عدلیه‌اند در امور راجعه به آن‌ها. 3ـ تصدیقات محاكم عدلیه در صورتی که خارج از صلاحیت آن‌ها نباشد و همچنین تصدیقات ادارات دولتی در اموری كه راجع به آن‌ها است در صورتی كه تصدیق خارج از صلاحیت آن‌ها نباشد. (ماده 282 از قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد عادی: غیر از اسناد مذكوره در ماده 1287 سایر اسناد عادی است. (ماده 1289 قانون مدنی)
 
اسناد عادی: اسناد عادی سندی است كه غیر از اسناد رسمی باشد. (ماده 283 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد كتبی: اسناد كتبی عبارت است از كلیه نوشته‌جات طرفین اعم از این كه رسمی باشد یا عادی. (ماده 269 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد مثبته ‌گمركی: اسناد مثبته‌ گمركی كه در موارد سوء ظن قاچاق ممكن است به آن استناد كرد عبارت است از پروانه ورود گمركی، پته مسافری، قبض سپرده ‌كه به موجب ‌آن‌ كالا مرخص شده، قبض خرید كالا از گمرك، پته عبور داخلی، پروانه ترانزیت خارجی، پروانه‌ كابوتاژ، پروانه ‌كالای مرجوعی، پروانه ورود موقت، پروانه صدور موقت مشروط بر این ‌كه مشخصات مذكور در این اسناد با مشخصات‌ كالا از هر حیث تطبیق نماید و فاصله بین تاریخ صدور سند و تاریخ كشف ‌كالا با توجه به نوع‌ كالا و نحوه مصرف آن متناسب باشد. (ماده 280 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسناد و اوراق بهادار دولتی: اسناد و اوراق بهادار دولتی موضوع ردیف (3) بند الف‌ ماده5 عبارت است از: الف) اسناد خزانه و اوراق قرضه دولتی یا تضمین شده از طرف وزارت دارایی مشروط بر این که اجازه انتشار یا تضمین آن قانوناً تحصیل شده باشد. ب) مطالبات بانك مركزی ایران از وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دولت یا وابسته به شهرداری‌ها كه به طور بازرگانی اداره می‌شوند مشروط بر این‌ كه این مطالبات از طرف وزارت دارایی تضمین شده باشد. (ماده 8 قانون پولی و بانكی كشور مصوب18/4/1351)
 
اسناد و اوراق راكد: اسناد و اوراق راكد در این آیین‌نامه عبارت است از كلیه نوشته‌ها، نامه‌ها، گزارش‌ها، صورت ‌جلسه‌ها و صورت مجلس‌ها، قراردادها و عهدنامه‌ها، ابلاغ‌ها و فرمان‌ها، نمونه‌ها و فرم‌ها، دفترها و پرونده‌ها، قبوض، نسخه‌ها، بارنامه‌ها و مدارك و سوابق تحصیلی، نمودارها، نقشه‌ها، عكس‌ها، كلیشه‌ها، فیلم‌ها و میكروفیلم‌ها، صفحه‌ها و نوارهای ضبط صوت و سایر اسناد و مداركی كه توسط مقامات و دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت در اجرای وظایف و تكالیف قانونی و اداری تهیه یا دریافت و نگهداری شده و برای انجام دادن وظایف و مسئولیت‌های قانونی و اداری جاری به تشخیص وزارت خانه یا مؤسسه مربوط مورد مراجعه و استفاده مستمر نباشد. (تبصره 1 ماده 1 از آیین‌نامه تشخیص اوراق زاید و ترتیب امحاء آن‌ها مصوب 16/2/1351)

اسناد و مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی: منظور از اسناد و مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی در این اساسنامه تمامی آثار مكتوب، سمعی و بصری و آثار ارزشمندی است كه محتوایی كلی آن‌ها با انقلاب اسلامی و تحولات ناشی از آن در جهان ارتباط داشته باشد. (تبصره ماده 2 اساسنامه سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی مصوب 12/4/1367)
 
اسناد یا سیاهه نادرست: منظور از اسناد یا سیاهه نادرست، اسناد یا سیاهه‌ای است كه در آن خصوصیات كالا صحیحاً و منجزا قید نشده است و صاحب كالا از عدم تصریح خصوصیات به زیان دولت اقدام و كالای دیگری را با حقوق گمركی و سود بازرگانی و عوارض كم‌تر اظهار كرده باشد. (تبصره 1 ماده 269 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسیر: اسیر و مفقودالاثر شخصی است كه در راه به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و استمرار آن از تاریخ 19/10/1356 به بعد اسیر یا مفقودالاثر شده و مراتب در مورد پرسنل نیروهای نظامی و انتظامی به تأیید نیروی مربوطه و در سایر موارد به تأیید بنیاد شهید رسیده باشد. (ماده 136 آیین‌نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 13/5/1364 هیئت وزیران)

اشعه: اشعه یا پرتوها شامل اشعه یون ساز و غیر یون ساز می‌باشد. (بند 1 ماده 2 از قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 20/1/1368)

اشیاء عتیقه: منظور از اشیا عتیقه اشیایی است كه بر طبق ضوابط بین‌المللی یك صد سال یا بیش‌تر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد. در مورد اشیایی كه قدمت آن از یك صد سال كم‌تر باشد پس از تأدیه خمس بهای تقویم شده آن از طرف كاشف به نفع بیت‌المال اشیا مكشوفه به وی تعلق خواهد گرفت. (ردیف 3 بند ج از لایحه قانونی راجع به جلوگیری از انجام حفاری‌های غیرمجاز و كاوش به قصد به دست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی كه بر اساس ضوابط بین‌المللی مدت یك صد سال یا بیش‌تر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد مصوب 18/2/1358 شورای انقلاب)

اشیا و لوازم شخصی: منظور از اشیا و لوازم شخصی مذكور در این قانون اشیایی است كه عرفاً فقط مورد استفاده صاحب آن قرار گیرد و منظور از لوازم خانه اشیایی است كه عرفاً مورد استفاده خانواده صاحب آن اشیا هنگام اقامت در یك محل باشد. (تبصره 2 ردیف ج بند 6 ماده 37 از قانون امور گمركی مصوب 30/3/1350)

اصلاح مسیر رودخانه: عبارت از بازگرداندن رودخانه یا نهر یا مسیل به مسیر تعیین‌شده در معاهدات، موافقت‌نامه و نقشه‌های مرزی كه بر اثر جریان طبیعی یا عوامل دیگر تغییر مسیر داده است. (بند 5 فصل اول آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت كناره و بستر رودخانه‌ مرزی مصوب 18/12/1363 هیئت وزیران)

اصل برائت: اصل برائت است بنابراین اگر كسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آن را اثبات نماید والا مطابق این اصل حكم به‌ برائت‌ مدعی ‌علیه خواهد شد. (ماده356 قانون ‌آیین‌ دادرسی مدنی مصوب25/6/1318)

اصناف: اصناف كسانی هستند كه بدون داشتن كارت بازرگانی به هر نوع معاملات و تجارت داخلی اعم از عمده‌فروشی یا خرید و فروش، دلالی اعم از ملكی و بازرگانی، امور حمل و نقل، تصدی مهمانخانه، كافه رستوران و تماشاخانه و امثال آن‌ها یا به هر قسم کارهای صنعتی اعم از دستی یا ماشینی و مانند آن اشتغال دارند و درآمد سالیانه آن‌ها اضافه بر 120 هزار رال‌ می‌باشد. (ماده 6 قانون مالیات بر درآمد مصوب 10/5/1334)

اصول محاكمات جزائی: اصول محاكمات جزایی عبارت است از ترتیبات و قواعدی كه وضع شده برای كشف و تحقیق جرائم و تعیین مسئولیت مجرمین بر حسب مقررات قانونیه. (ماده 1 قوانین موقتی محاكمات جزائی (آیین دادرسی كیفری) مصوب 30/5/1291)

اضافه ارزش: اضافه ارزش عبارت است از وفات بین قیمت ملك در سال قبل از شروع عملیات و قیمت آن در تاریخ شروع بهره برداری از تأسیسات ایجاد شده. (بند الف ماده 17 از قانون برنامه هفت ساله دوم عمرانی كشور مصوب 8/12/1334)

اطفال بزهكار: به كلیه جرائم اطفال كه سن آن‌ها بیش از 6 سال تمام و تا 18 سال تمام است طبق این قانون در دادگاه اطفال رسیدگی می‌شود. اطفال تا 6 سال تمام قابل تعقیب جزایی نخواهند بود. (ماده 4 قانون مربوط به تشكیل دادگاه اطفال بزهكار مصوب 10/9/1338)

اطلاعات پردازش‌ شده هواشناسی: اطلاعاتی است كه به كمك نیروی انسانی یا در فرایندهای ماشینی از حالت خام خارج و پس از سازماندهی علمی و تخصصی به صورت فراورده‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. (بند ب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی ماده (21) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 3/4/1377 هیئت وزیران)
 
اطلاعات خام هواشناسی: اطلاعات خام یا پایه: داده‌های مذكور شامل اطلاعات حاصل از كلیه دیده‌بانی‌های هواشناسی است كه در انواع ایستگاه‌های سازمان هواشناسی مستقیماً انجام می‌گردد یا اطلاعاتی كه از دفاتر، گراف‌ها یا نمودارهای مربوط به طور دستی یا به وسیله ماشین استخراج می‌شود. (بند الف ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی ماده (21) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 3/4/1377 هیئت وزیران)
 
اظهار: منظور از اظهار مندرج در این قانون ذكر اوصاف و مشخصات كامل كالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرك است به شكلی كه با توجه به آن اوصاف و مشخصات كالای اظهار شده مشخص و از غیر آن به نحو روشن متمایز شود. (بند هـ ماده 2 از قانون امور گمركی مصوبه 30/3/1350)

اظهار: مطلبی كه از طرف دولت به مجلس می‌رسد به كلمه (اظهار) تعبیر می‌گردد و مطلبی كه از طرف اعضا مجلس باشد به كلمه (عنوان) و آنچه سایر مردم به فرستند به كلمه (عریضه). (ماده 42 نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران مصوب 25/7/1285)

اظهار اجمالی كالای عبوری: عبارت است از ذكر مشخصات كلی كالا كه در اظهارنامه اجمالی به گمرك یا بندر ارائه می‌گردد. (بند ت ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور و كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)

اظهار کالای عبوری: عبارت است از ذكر اوصاف و مشخصات كامل كالا در اظهارنامه تسلیمی كه جهت عبور خارجی كالا به گمرك ارائه می‌گردد. (بند پ ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)

اظهارنامه اجمالی كالای عبوری: عبارت است از برگه‌ای (فرمی) چاپی جهت اظهار اجمالی كالا كه در بدو ورود آن توسط هدایت‌كننده وسیله حمل یا نماینده شركت حمل و نقل یا نماینده راه‌آهن به گمرك یا بندر یا فرودگاه حسب مورد تسلیم می‌گردد. (بند ب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اظهارنامه عبور خارجی: عبارت است از برگه‌ای (فرمی) چاپی كه توسط گمرك جمهوری اسلامی ایران چاپ شده و جهت اظهار كالاهای عبوری خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (بند الف ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377)

اعاده دادرسی (اصلی): عبارت است از این كه متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست نماید. (بند الف ماده 432 از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعاده دادرسی (اصلی): اعاده دادرسی بر دو قسم است: 1- اصلی 2- طاری اعاده دادرسی اصلی است در صورتی كه درخواست‌كننده اعاده دادرسی مستقلاً درخواست اعاده دادرسی نماید. (ماده 598 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعاده دادرسی (طاری): عبارت است از این که در اثنای یك دادرسی حكمی به عنوان دلیل ارائه گردد و ‌كسی‌ كه حكم یادشده علیه او ابراز شده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید. (بند ب ماده 432 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعاده دادرسی (طاری): اعاده دادرسی بر دو قسم است: 1- اصلی 2- طاری اعاده دادرسی اصلی است در صورتی كه درخواست كننده اعاده دادرسی مستقلاً درخواست اعاده دادرسی نماید. و طاری است وقتی كه در اثنای دادرسی حكم به طور دلیل ابراز و محكوم علیه كه حكم در مقابل او ابراز شده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید. (ماده 598 از قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اعانه: عناوین كمك و اعانه مندرج در بودجه كل كشور منحصراً ناظر بر اعتبارات جاری است. (تبصره 58 قانون بودجه اصلاحی سال 1353 و بودجه سال 1354 كل كشور مصوب 15/11/1353)

اعتبار: اعتبار عبارت از مبلغی است كه برای مصرف یا مصارف معین به منظور نیل به اهداف و اجرای برنامه‌های دولت به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد. (ماده 7 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)

اعتبار: اعتبار عبارت از مبلغی است كه برای مصرف یا مصارف معین در بودجه مربوط به تصویب می‌رسد. (ماده 6 قانون محاسبات عمومی مصوب 15/10/1349)

اعتبار: مراد از اعتبار وجوهی است که قبلاً برای خرج معینی پیش‌بینی و به تصویب مقامات قانون رسیده باشد. (تبصره ماده 5 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)

اعتبارات فوق‌العاده: اعتبارات جدید بر دو قسم است: فوق‌العاده و اضافی. اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی است كه برای احتیاجات جدید لازم می‌شود. اعتباراتی اضافی اعتباراتی است كه برای تكمیل اعتبارات پیش‌بینی شده در بودجه لازم می‌شود. (ماده 9 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)

اعتبارات فوق‌العاده: اعتبارات اضافی منظور نمی‌شود مگر به موجب قانون مخصوص. اعتبارات اضافی بر دو قسم است: فوق‌العاده و منضمه - اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی ‌است ‌كه پیش‌بینی آن در قانون بودجه غیرممكن بوده و برای تأسیسات یا احتیاجات جدیده یا به جهت توسعه تأسیسات خارج از حدود قانونی بودجه لازم می‌شود - اعتبارات منضمه اعتباراتی است كه برای تكافی مخارج بعضی اموری كه در بودجه پیش‌بینی شده است لازم می‌شود. (ماده 26 قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)

اعتبارات منضمه: اعتبارات اضافی منظور نمی‌گردد مگر به موجب قانون مخصوص اعتبارات اضافی بر دو قسم است: فوق‌العاده و منضمه - اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی است كه پیش‌بینی آن در قانون بودجه غیرممكن بوده و برای تأسیسات یا احتیاجات جدیده یا به جهت توسعه تأسیسات خارج از حدود قانونی بودجه لازم می‌شود - اعتبارات منضمه اعتباراتی است كه برای تكافی مخارج بعضی اموری كه در بودجه پیش‌بینی شده است لازم می‌شود. (ماده 26 قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)

اعتبار دیون بلامحل: اعتبار دیون بلامحل عبارت است از اعتباری كه برای پرداخت بدهی‌های قابل پرداخت‌ سال‌های گذشته وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی كه در بودجه مربوط اعتباری برای آن منظور نشده است به مصرف می‌رسد. (تبصره ماده 6 قانون محاسبات عمومی مصوب 15/10/1349)

اعتبار طرح تملك دارایی‌های سرمایه‌ای: منظور اعتبار مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است كه بر اساس مطالعات توجیهی، فنی و اقتصادی و اجتماعی كه توسط دستگاه اجرایی انجام می‌گردد طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدف‌های برنامه توسعه پنج ساله به صورت سرمایه‌گذاری ثابت یا مطالعه برای ایجاد دارایی سرمایه‌ای اجرا می‌گردد و منابع مورد نیاز اجرای آن از محل اعتبارات مربوط به تملك دارایی‌های سرمایه‌ای تأمین می‌گردد و به دو نوع انتفاعی و غیرانتفاعی تقسیم می‌گردد. (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اعتبار هزینه: منظور اعتبار آن دسته از داد و ستدهای بخش دولتی است كه ارزش خالص را كاهش می‌دهد. (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اعتراض اصلی: اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخص ثالث صورت گرفته باشد. (بند الف ماده 419 قانون آیین‌ دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعتراض اصلی: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثناء دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اعتراض اصلی: اعتراض مذكور در دو ماده قبل بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخصی ثالث واقع گردد در حالی كه فی‌مابین او و شخصی كه حكم در حق او صادر شده است سابقاً دعوایی به وقوع نرسیده باشد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است بر حكمی كه سابقاً از یك محكمه صادر شده و در اثنای محاكمه طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم را ابراز نمود. (ماده 516 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

اعتراض ثالث: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثناء دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعتراض طاری: اعتراض طاری (غیر اصلی) عبارت است از اعتراض یكی از طرفین دعوا به رأیی كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و طرف دیگر برای اثبات مدعای خود، در اثنای دادرسی آن رأی را ابراز نموده است. (بند ب ماده 419 از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعتراض‌ طاری: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثنا دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعتراض طاری: اعتراض مذكور در دو ماده قبل بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخص ثالث واقع گردد در حالی كه فی‌مابین او و شخصی كه حكم در حق او صادر شده است سابقاً دعوایی به وقوع نرسیده باشد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است بر حکمی كه سابقاً از یك محكمه صادر شده و در اثنای محاكمه طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم را ابراز نمود. (ماده 516 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

اعتراض عدم تأدیه: امتناع از تأدیه وجه برات باید در ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد و اگر روز دهم تعطیل باشد اعتراض روز بعد آن به عمل خواهد آمد. (ماده 206 اصلاحی قانون اصلاح ماده 206 قانون تجارت راجع به اعتراض عدم تأدیه مصوب 2/4/1307)

اعتراض عدم تأدیه برات: امتناع از تأدیه وجه برات باید در ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد. (ماده 280 قانون تجارت مصوب 13/2/1311)

اعتراض عدم تأدیه برات: امتناع از تأدیه وجه برات باید فردای روز وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد و اگر فردای روز وعده تعطیل باشد اعتراض روز بعد آن به عمل خواهد آمد. (ماده 206 قانون تجارت مصوب12/3/1304)

اعضای افتخاری(نهضت سوادآموزی): اعضای افتخاری به نیروهای مردمی و علاقمند به خدمت در نهضت اطلاق می‌شوند. (بند ج ماده 2 قانون مقررات استخدامی نهضت سوادآموزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 13/6/1367)
 
اعلام كننده (واقعه): تبصره 1- اعلام كننده كسی است كه مكلف به اعلام واقعه می‌باشد و می‌تواند به شخص دیگری رسماً وكالت دهد تا از طرف او واقعه را اعلام نماید. (تبصره 1 ماده 6 قانون ثبت احوال مصوب 16/4/1355)
 
اعمال ارادی: اعمال ارادی عبارت است از اعمالی كه ناشی از عمد بوده و اراده فاعل در ارتكاب آن مؤثر باشد. (تبصره 2 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به تحصیل افسران و هما‌فران و درجه‌داران و محصلان در نیروهای مسلح ... مصوب 11/3/1355)

اعمال تصدی: اعمال تصدی اعمالی است كه دولت از نقطه‌نظر حقوقی مشابه اعمال افراد انجام می‌دهد مانند خرید و فروش اجاره و استیجاره و امثال آن. (تبصره ماده 4 قانون راجع به دعاوی بین اشخاص و دولت مصوب 13/8/1309)

اعمال تصدی: اعمال تصدی اعمالی است كه دولت از نقطه‌نظر حقوقی مشابه اعمال افراد انجام می‌دهد مانند خرید و فروش املاك و غلات و اجاره و استیجاره  و امثال آن. (تبصره 1 قانون تعیین مرجع دعاوی بین افراد و دولت مصوب 19/2/1307)
 
اعمال خلاف اخلاق عمومی: اعمال خلاف اخلاق عمومی عبارت است از: 1- اعمال منافی عفت عمومی، 2- تجاهر به فسق و فجور، 3- استعمال مشروبات الكلی و مواد مخدر، 4- اعمال و رفتار خلاف حیثیت و شرافت و شئون شغلی، 5- عدم رعایت حجاب اسلامی، 6- نشر و توزیع نوارهای مبتذل یا عكس‌های مستهجن و صور قبیحه. (ماده 18 قانون بازسازی نیروی انسانی وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی وابسته به دولت مصوب 5/7/1360)

اعمال شاقه: اعمال شاقه محكومین به حبس با مشقت باید راجع به امور عام‌المنفعه باشد. (ماده 13 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)

افراد: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌گردد. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامبرده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

افراد خانواده تحت تكفل: افراد خانواده تحت تكفل بیمه شده از نظر قانون بیمه‌های اجتماعی روستاییان و مواد الحاقی عبارتند از اشخاص زیر: 1- همسر یا همسران دائم بیمه شده، 2- شوهر زن بیمه شده مشروط بر این كه تحت تكفل بیمه شده بوده و سن او از شصت و پنج سال متجاوز باشد، یا طبق تشخیص كمیسیون پزشكی سازمان قادر به كار نباشد، 3- فرزندان بیمه شده تا سن پانزده سال تمام و در صورت اشتغال به تحصیل در مؤسسات رسمی آموزشی تا بیست و یك سال تمام و فرزندانی كه در اثر بیماری دائمی یا نقص عضو اساسی به تشخیص كمیسیون پزشكی سازمان قادر به كار نبوده و به این علت معاش آن‌ها به عهده بیمه شده باشد، 4- پدر و مادر تحت تكفل بیمه شده مشروط بر این كه سن پدر از شصت و پنج سال و سن مادر از شصت سال متجاوز باشد یا به تصدیق كمیسیون پزشكی سازمان از كار افتاده باشند. (ماده 30 آیین‌نامه اجرایی ماده 26 الحاقی به قانون بیمه‌های اجتماعی روستاییان مصوب 16/3/1350)

افراد خرید خدمت سپاه: افراد خرید خدمت سپاه، ستاد كل و وزارت دفاع به كسانی اطلاق می‌شود كه بر طبق مقررات مربوط خدمت مشخصی را برابر قرارداد تنظیمی انجام می‌دهند. (ماده 15 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

افراد نیازمند: به افرادی اطلاق می‌شود كه به لحاظ شرایط اقتصادی، اجتماعی، جسمی و روانی توانایی اداره زندگی خود و خانواده تحت تكفل خود را ندارند. (بند 4 ماده 1 قانون بیمه همگانی خدمات درمانی كشور مصوب 3/8/1373)

افزارمند: كارگرانی كه در كارخانه‌ها و كارگاه‌های ارتش یا در محل‌های وابسته به آن‌ها با دستمزد یا كارمزد طبق آیین‌نامه مربوطه به كار گمارده شوند افزارمندان ارتش شناخته می‌شوند. (ماده 1 قانون بیمه‌های اجتماعی و بازنشستگی و تعاون افزارمندان كارگاه‌ها و كارخانجات ارتش مصوب 17/9/1334)

افسر ارشد: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌شوند. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامیده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

افسر جزء: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌شوند. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامیده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

اقاله: اقاله به هر لفظ یا فعلی واقع می‌گردد كه دلالت بر به هم زدن معامله كند. (ماده 284 قانون مدنی)
 
اقامت اتباع خارجی: اقامت اتباع خارجه در ایران بر دو قسم است: اقامت موقت و اقامت دائم. اقامت دائم در صورتی است كه خارجی در خاك ایران اقامتگاه قانونی اختیار نموده باشد و در غیر این صورت اقامت خارجی در ایران موقت محسوب می‌شود. اجازه اقامت موقت یا دائم از طرف نظمیه باید داده شود و هیچ یك از اتباع خارجه بدون اجازه مزبور و بیش از مدت معینه در اجازه‌های مذكوره نمی‌توانند در ایران اقامت نمایند. اجازه اقامت موقت یا دائم قابل تجدید و تمدید می‌باشد. (ماده 4 قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران مصوب 19/2/1310)

اقامت اجباری: مدت اقامت اجباری یا ممنوعیت از اقامت كم‌تر از یك ماه و بیش‌تر از سه سال نخواهد بود. محكومین به این دو مجازات بدون مستحفظ به نقطه‌ای كه ممنوع از اقامت در آن جای نیستند یا مجبور به اقامت در آن جا هستند رفته و در آن جا تحت نظر نخواهند بود. (ماده 16 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)
 
اقامتگاه: اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است كه شخص در آن جا سكونت داشته و مركز مهم امور او نیز در آن جا باشد اگر محل سكونت شخصی غیر از مركز مهم امور او باشد مركز امور او اقامتگاه محسوب است اقامتگاه اشخاص حقوقی مركز عملیات آن‌ها خواهد بود. (ماده 1002 قانون مدنی)

اقامتگاه افراد نظامی: اقامتگاه افراد نظامی كه در ساخلو هستند محل ساخلو آن‌ها است. (ماده 1008 قانون مدنی)

اقامتگاه (خدمه): اگر اشخاص‌ كبیر كه معمولاً نزد دیگری كار یا خدمت می‌كنند در منزل كارفرما یا مخدوم خود سكونت داشته باشند اقامتگاه آن‌ها همان اقامتگاه كارفرما یا مخدوم آن‌ها خواهد بود. (ماده 1009 قانون مدنی)

اقامتگاه (زن شوهر‌دار): اقامتگاه زن شوهردار همان اقامتگاه شوهر است مع‌ذلك زنی كه شوهر او اقامتگاه معلومی ندارد و همچنین زنی كه با رضایت شوهر خود یا با اجازه محكمه مسكن علیحده اختیار كرده می‌تواند اقامتگاه شخصی علیحده نیز داشته باشد. (ماده 1005 قانون مدنی)

اقامتگاه (صغیر و محجور): اقامتگاه صغیر و محجور همان اقامتگاه ولی یا قیم آن‌ها است. (ماده 1006 قانون مدنی)

اقامتگاه (مأمورین دولتی): اقامتگاه مأمورین دولتی محلی است كه در آن جا مأموریت ثابت دارند. (ماده 1007 قانون مدنی)

اقامتگاه دائمی: محلی كه شخص در آن جا از حیث شغل یا كسب یا خدمت قلمی یا نظامی یا علاقه ملكی اقامت دارد اقامتگاه دائمی محسوب می‌شود. (ماده 152 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اقامتگاه شخص حقوقی: اقامتگاه شخص حقوقی محلی است كه اداره شخص حقوقی در آن جا است. (ماده 590 قانون تجارت مصوب 13/2/1311)
 
اقدامات تأمینی: اقدامات تأمینی عبارتند از تدابیری كه دادگاه برای جلوگیری از تكرار جرم (جنحه یا جنایت) درباره مجرمین خطرناك اتخاذ می‌كند. مجرمین خطرناك كسانی هستند كه سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی آنان و كیفیت ارتكاب و جرم ارتكابی آنان را در مظان ارتكاب جرم در آینده قرار دهد از این كه قانوناً مسئول باشند یا غیر مسئول. صدور حكم اقدام تأمینی از طرف دادگاه وقتی جایز است كه كسی مرتكب جرم گردیده باشد. (ماده 1 قانون اقدامات تأمینی مصوب 12/2/1339)
 
اقرار: اقرار عبارت از اخبار به حقی است برای غیر بر ضرر خود. (ماده 1259 قانون مدنی)
 
اقرار شفاهی: اقرار شفاهی است وقتی كه حین مذاكره در دادگاه به عمل آید و كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه تقدیم گردیده اظهار شده باشد. در اقرار شفاهی، طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار او در صورت مجلس قید شود. (ماده 204 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اقرار شفاهی: اقرار كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه داده شده است اظهار شده باشد و شفاهی است در صورتی كه در حین مذاكره در دادگاه به عمل آید. در اقرار شفاهی طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده نماید باید از دادگاه بخواهد كه اقرار در صورت مجلس قید شود. (ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اقرار كتبی: اقرار شفاهی است وقتی كه حین مذاكره در دادگاه به عمل آید و كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه تقدیم گردیده اظهار شده باشد. در اقرار شفاهی، طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار او در صورت مجلس قید شود. (ماده 204 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اقرار كتبی: اقرار كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه داده شده است اظهار شده باشد و شفاهی است در صورتی كه در حین مذاكره در دادگاه به عمل آید. در اقرار شفاهی طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار در صورت مجلس قید شود. (ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اقسام حجب: حجب بر دو قسمت است: قسم اول آن است كه وارث از اصل ارث محروم می‌گردد مثل برادرزاده كه به واسطه بودن برادر یا خواهر متوفی از ارث محروم می‌شود یا برادرانی كه با بودن برادر ابوینی از ارث محروم می‌گردند. قسم دوم آن است كه فرض وارث از حد اعلی به حد ادنی نازل می‌گردد مثل تنزل حصه شوهر از نصف به ربع در صورتی كه برای زوجه اولاد باشد و همچنین تنزل حصه زن از ربع به ثمن در صورتی كه برای زوج او اولاد باشد. (ماده 887 قانون مدنی)
 
اقلیت‌های دینی: ایرانیان زرتشتی، كلیمی و مسیحی‌ تنها اقلیت‌های‌ دینی‌ شناخته ‌می‌شوند كه در حدود قانون در انجام مراسم خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌كنند. (اصل سیزدهم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)

اقلام گران بها: منظور اقلامی با ارزش قابل ملاحظه است كه نه به منظور تولید و مصرف، بلكه به دلیل ارزشی كه دارند نگهداری می‌شود. (مانند تابلو، كتب خطی، فلزات گران بها). (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اكتشاف: اكتشاف: تجسس ارادی به منظور یافتن كانسار است كه شامل عملیاتی از جمله موارد زیر می‌باشد: 1- آثاریابی و نمونه‌برداری و آزمایشات كمی و كیفی. 2- بررسی‌های زمین‌شناسی، ژئوفیزیكی و ژئوشیمیایی و مانند آن‌ها و انجام اموری كه برای این گونه بررسی‌ها لازم باشد. 3- حفاری روباز و زیرزمینی. 4- تعیین شكل و كیفیت و كمیت ذخیره معدنی و تهیه نقشه‌های مربوطه. (بند ث ماده 1 قانون معادن مصوب 23/3/1377)
 
اكثریت آرا: در كلیه مواردی كه در این قانون اكثریت آرا در مجامع عمومی ذكر شده است مراد اكثریت آراء حاضرین در جلسه است. (ماده 103 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 24/12/1347)

اكثریت تام: انتخاب درجه اول به اكثریت نسبی و انتخاب درجه ثانی به اكثریت تام خواهد بود. (توضیح) مراد از اكثریت تام آن است كه بیش‌تر از نصف رأی‌دهندگان درباره كسی رأی داده باشند. (ماده 17 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
اكراه: اكراه به اعمالی حاصل می‌شود كه مؤثر در شخص با شعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید نماید به نحوی كه عادتاً قابل تحمل نباشد. در مورد اعمال اكراه آمیز سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود. (ماده 202 قانون مدنی)
 
اماره: اماره عبارت از اوضاع و احوالی است كه به حكم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته می‌شود. (ماده 1321 قانون مدنی)
 
اماره: اماره عبارت از اوضاع و احوالی است كه نوعاً صحت اظهارات یكی از طرفین دعوی را برساند. (ماده 7 قانون شهادت و امارات مصوب 23/4/1308)
 
اماره قانونی: امارات قانونی اماراتی است كه قانون آن را دلیل بر امری قرار داده مثل امارات مذكوره در این قانون از قبیل مواد 35، 109، 110، 1158 و 1159 و غیر آن‌ها و سایر امارات مصرحه در قوانین دیگر. (ماده 1322) قانون مدنی
 
اماره قضایی: اماراتی كه به نظر قاضی واگذار شده عبارت است از اوضاع و احوالی در خصوص مورد و در صورتی قابل استناد است كه دعوی به شهادت شهود قابل اثبات باشد یا ادله دیگری را تكمیل نماید. (ماده 1324 قانون مدنی)
 
اماكن عمومی: اماكن عمومی عبارت است از اماكن متبركه و زیارتگاه‌ها، زائرسراها، هتل‌ها، متل‌ها، مسافرخانه‌ها، پانسیون‌ها، آسایشگاه‌های سالمندان، آرایشگاه‌ها، حمام‌ها، حمام‌های سونا، استخرهای شنا، سینماها، پارك‌ها، مراكز تفریح‌های سالم، باشگاه‌های ورزشی، ترمینال‌ها، وسایل حمل و نقل عمومی و مسافرتی، توالت‌های عمومی، گورستان‌ها و مانند این موارد. (بند ج ماده 1 آیین‌نامه بهداشت محیط مصوب 24/4/1371 هیئت وزیران)
 
امانات پستی: امانات پستی عبارت است از كلیه بسته‌های پستی به استثنای نامه و كارت پستی كه از لحاظ وزن بسته‌بندی و كرایه پستی تابع شرایط خاصی بوده و معمولاً مخصوص بسته‌هایی با وزن تا 20 كیلوگرم هستند. (ماده 346 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
امتیاز تأسیس (آموزشگاه): امتیاز تأسیس عبارت است از اعلام قبولی متقاضی در آزمون تعیین صلاحیت فنی و حرفه‌ای كه به موجب آن متقاضی می‌تواند به منظور تأسیس آموزشگاه اقدامات مندرج در ماده 13 را شروع كند. (ماده 6 از آیین‌نامه نحوه تشكیل و اداره آموزشگاه‌های آزاد فنی و حرفه‌ای مصوب 6/7/1365 هیئت وزیران)
 
امتیاز تجربه كاری: عبارت از عددی است كه از جدول پیوست این آیین‌نامه در مورد تجربه كاری شركت یا موسسه و با توجه به ضریب حسن اجرای كار استخراج می‌شود (این ضریب در ابتدای رتبه‌بندی 1 و پس از ارزشیابی بر اساس ضوابط مربوط به خود عددی بین صفر تا 3 خواهد بود). (بند ب ماده 4 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و ارجاع كار به پیمانكاران مصوب 6/6/1367 هیئت وزیران)
 
امتیاز كل: امتیاز مدیر عامل و اعضا هیئت مدیره عبارت است از عددی كه با توجه به میزان تحصیلات و سال‌های سابقه كار هر یك از آنان از جدول امتیازات پیوست این آیین‌نامه استخراج می‌شود. این امتیاز بر حسب تناسب رشته تحصیلی افراد با رشته‌ كاری كه رتبه‌بندی در آن انجام می‌شود و نیز بر اساس نوع سابقه كار و سابقه مدیریت افراد فوق مورد تمدید قرار می‌گیرد. (بند الف ماده 4 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و ارجاع كار به پیمانكاران مصوب 6/6/1367 هیئت وزیران)
 
امر به معروف و نهی از منكر: در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یكدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت... (و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر) (از اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)
 
امضای فعلی: تصرفاتی كه نوعاً كاشف از رضای معامله باشد امضای فعلی است مثل آن كه مشتری که خیار دارد با علم به خیار مبیع را بفروشد یا رهن بگذارد. (ماده 450 قانون مدنی)
 
امضای قطعی: امضای توافق بین‌المللی است كه بعد از تصویب مراجع صالح، از طرف مقامات صلاحیت‌دار صورت می‌گیرد. در مواردی كه نوع امضا مشخص نگردد، امضا قطعی محسوب خواهد شد. (ماده 1 آیین‌نامه چگونگی تنظیم و انعقاد توافق‌های بین‌المللی مصوب 13/2/1371 هیئت وزیران)

امضای موقت: امضای توافق بین‌المللی است كه لازم‌الاجرا شدن آن منوط به تصویب مراجع صالح باشد. (ماده 1 آیین‌نامه چگونگی تنظیم و انعقاد توافق‌های بین‌المللی مصوب 13/2/1371 هیئت وزیران)
 
املاك مسلوب المنفعه: املاك مسلوب المنفعه املاكی می‌باشد كه عوایدی برای مالك حاصل ننماید... (ماده 11 آیین‌نامه مالیات املاك مزروعی مصوب 4/5/1329)
 
املاك در حكم مصرفی: اموالی هستند كه در ظاهر با اموال غیر مصرفی مشابهت دارند، اما به لحاظ طبیعت و ماهیت یا ارزش كم، تنظیم حساب برای آن‌ها به صورت حساب اموال غیر مصرفی ضرورت ندارد. (بند 3 ماده 4 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال امانی: منظور از اموال امانی در این آیین‌نامه، اموال منقولی است كه از طرف وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و شركت‌های دولتی بر اساس ماده (110) قانون برابر مقررات و به طور موقت در اختیار سایر وزارت خانه‌ها، مؤسسات و شركت‌های دولتی و نیز مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی قرار گرفته یا می‌گیرند، همچنین اموال غیر منقول كه مطابق ماده (120) قانون به مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی واگذار می‌شوند. (ماده 3 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال دولت: اموالی است كه توسط وزارت خانه‌ها، مؤسسات یا شركت‌های دولتی خریداری می‌شود یا به هر طریق قانونی دیگر به تملك دولت درآمده یا درمی‌آیند. تبصره- تعاریف اموال منقول و غیر منقول موضوع این آیین‌نامه تابع تعاریف به عمل آمده در قانون مدنی است. (ماده 2 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال دولتی: اموال دولتی كه معد است برای مصالح یا انتفاعات عمومی مثل استحكامات و قلاع و خندق‌ها و خاكریز‌های نظامی و قورخانه و اسلحه ذخیره و سفاین جنگی و همچنین اثاثیه و ابنیه سلطنتی و عمارات دولتی و سیم‌های تلگرافی دولتی و موزه‌ها و كتابخانه‌های عمومی و آثار تاریخی و امثال آن‌ها و بالجمله آنچه كه از اموال منقوله و غیر منقوله دولت به عنوان مصالح عمومی و منافع ملی در تحت تصرف دارد قابل تملك خصوصی نیست و همچنین است اموالی كه موافق مصالح عمومی به ایالت یا ولایت یا ناحیه یا شهری اختصاص یافته باشد. (ماده 26 قانون مدنی)
 
اموال رسیده: اموالی است كه تحت ابواب جمعی امین اموال قرار می‌گیرند. (ماده 5 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال فرستاده: اموالی است كه طبق مقررات این آیین‌نامه به نحوی از ابواب جمعی امین اموال خارج و دستور حذف آن‌ها صادر شده باشد. (ماده 6 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال فرهنگی: ورود و صدور اشیا عتیقه و آثار فرهنگی و هنری اصیل و معتبر كه در این قانون به اختصار اموال فرهنگی نامیده می‌شود تابع مقررات زیر خواهد بود. (ماده 1 قانون معافیت ورود و صدور اشیا عتیقه و آثار فرهنگی و هنری اصیل و معتبر از حقوق و عوارض گمركی مصوب 22/4/1354)
 
اموال مشمول مالیات بر ارث: اموال مشمول مالیات بر ارث عبارت است از كلیه ماترك متوفی واقع در ایران یا خارج از ایران اعم از منقول و غیر منقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی پس از كسر هزینه كفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی. (ماده 19 قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 3/12/1366)

اموال منقول: منظور از اموال منقول مذكور در فصل پنجم این قانون اموال منقول و غیر مصرفی است و ترتیب نگهداری حساب نقل و انتقال اموال منقول مصرفی و در حكم مصرفی در آیین‌نامه موضوع ماده 122 این قانون تعیین خواهد شد. (ماده 111 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)
 
اموال منقول غیر مصرفی: اموال منقول غیر مصرفی، اموالی هستند كه بدون تغییر محسوس و از دست دادن مشخصات اصلی بتوان به طور مكرر آن‌ها را مورد استفاده قرار داد. (بند 2 ماده 4 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال منقول مصرفی: اموال منقول مصرفی، اموالی هستند كه بر اثر استفاده، به صورت جزئی یا كلی از بین می‌روند. (بند 1 ماده 4 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
امور اجرایی: امور اجرایی اموری است كه حل و تسویه آن‌ها فقط بسته به اجرای قوانین است یا اجرای تقاضایی كه دوایر اداره به موجب قوانین می‌نمایند و محتاج به مداقه در مجلس مشاوره اداره ولایتی نیست مثل اقدامات فوری كه باید حكومت برای جلوگیری از امراض مسریه و سریع‌الانتشار به عمل آورد و همچنان اقدامات برای سرشماری و وصول بقایا و اجازه تأسیس بازارها و كارخانه و مطبعه‌ها و دواخانه‌ها و تأدیه مواجب و مقرری‌های مأموران و استدعای امتیاز و ترفیع رتبه برای صاحب منصبان و مقرری‌های مأموران و استدعای امتیاز و ترفیع رتبه برای صاحب منصبان و مستخدمان و اعلام و انتشار قوانین موضوعه و اقدام در اجرای احكام محاكم عدلیه و كلیه اموری كه از این قبیل است. (از ماده 153 قانون تشكیل ایالات و ایالات و دستورالعمل‌ حكام مصوب 27/9/1386)
 
امور اداری: امور اداره‌ای اموری است كه مداقه و مباحثه مجلس مشاوره اداره ولایتی را لازم دارد و بدون این نوع مداقه اداره ولایتی نمی‌تواند اظهار رأی یا عقیده كند یا این كه این امور طوری است كه در فهمیدن یا ترتیب تسویه یا اجرای آن عقاید مختلف می‌شود مثل اقداماتی كه به موجب قانون می‌شود و منافع خزانه دولت یا شهر و غیره را در بردارد یا راجع به اصلاح و ترقی وضع ولایت است لهذا عزل و نصب اشخاصی كه پول یا اموال دولت در دست آن‌ها است و اقدامات لازمه برای افتتاح شهر یا محال جدیدی و بخشیدن بقایایی كه وصول شدنی نیست پس از تصویب انجمن ایالتی به موجب قانون و همچنان نقشه بازدید و دستورالعمل ابنیه و عماراتی كه باید به خرج دولت ساخته شود با صلاح اندیشی انجمن ایالتی و دادن مقاطعه‌ها و مسئول نمودن مقاطعه كاران و كلیه این نوع امور، امور ادار‌ه‌ای است. (ماده 153 قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حكام مصوب 27/9/1286)
 
امور حسبی: امور حسبی اموری است كه دادگاه‌ها مكلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند بدون این كه رسیدگی به آن‌ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوی از طرف آن‌ها باشد. (ماده 1 قانون امور حسبی مصوب 2/4/1319)
 
امور راجع به تركه: امور راجع به تركه عبارت است از اقداماتی كه برای حفظ تركه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق می‌شود از قبیل مهر و موم و تحریر تركه و اداره تركه و غیره. (ماده 162 قانون امور حسبی مصوب 2/4/1319)

امور سیاسی: امور سیاسی عبارت از مسائلی است كه راجع به اصول اداره و قوانین اساسی مملكت و پلتیک دولت باشد. (تنبیه ماده 103 قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی مصوب 1/2/1286)

امور شرعیه: امور شرعیه موضوعاتی است كه به موجب قوانین شرع انور اسلام مقرر است. (ماده 144 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

امور عرفیه: امور عرفیه كه قطع و فصل دعاوی ناشی از آن مخصوص محاكم عدلیه است اموری است كه بر حسب قواعد معموله یا قوانین موضوع مملكتی راجع به سیاست یا اقتصاد یا تنظیمات اجتماعی در تمام یا قسمتی از مملكت مقرر است از قبیل دعاوی مفصله ذیل: دعاوی ناشیه از مطبوعات و محاكمات عدلیه و اجرای احكام و دعاوی كه ناشی از تخلف از قواعد و یا قوانین مزبوره فوق می‌شود و دعاوی ناشیه از امتیازات و تعهدات دولت مطلقاً اعم از این كه این دعاوی بین اشخاص باشد و یا بین دولت و اشخاص- و دعاوی ناشیه از اسناد رسمی دوایر دولتی و اسنادی كه در ثبت اسناد ثبت شده است و دعوای جعل و تزویر نسبت به اسناد و نوشته‌جات. (ماده 1 قانون موقت راجع به تصرفات در قانون اصول محاكمات حقوقی مصوب 31/3/1302)
 
امین: ودیعه عقدی است كه به موجب آن یك نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد برای آن كه آن را مجاناً نگه دارد. ودیعه گذار مودع و ودیعه گیر را مستودع یا امین می‌گویند. (ماده 607 قانون مدنی )
 
امین: شخص حقیقی یا حقوقی است كه از طرف بانك مركزی انتخاب می‌شود و به منظور حفظ منافع دارندگان اوراق مشاركت و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر در طرح، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملكرد اجرایی ناشر به موجب قرارداد منعقد شده، مستمراً رسیدگی و اظهار نظر می‌نماید. وظایف امین در مورد طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت به مسئولیت سازمان برنامه و بودجه انجام خواهد شد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
امین اموال: امین اموال مأموری است كه از بین مستخدمان رسمی واجد صلاحیت و امانت دار با موافقت ذی‌حساب و به موجب حكم وزارت خانه یا مؤسسه ذی‌ربط به این سمت منصوب و مسئولیت حراست و تحویل و تحول و تنظیم حساب‌های اموال و اوراقی كه در حكم وجه نقد است و كالاهای تحت ابواب جمعی، به عهده او واگذار می‌شود. آیین‌نامه مربوط به شرایط و طرز انتخاب و حدود وظایف و مسئولیت‌های امین اموال در مورد اموال منقول و غیر منقول با رعایت مقررات این قانون از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد. (ماده 34 از قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)
 
انبار كالا: انبار كالا به محلی اطلاق می‌گردد كه یك یا چند نوع كالای بازرگانی یا محصولات صنعتی یا مواد اولیه یا فراورده‌های دامی و كشاورزی در آن جا نگهداری می‌شود. كلیه انبارهای عمومی و انبارهای اختصاصی واحدهای صنعتی و بازرگانی و تولیدی اعم از بخش خصوصی و دولتی مشمول مقررات این آیین‌نامه خواهند بود. مكانی كه دارای شرایط مندرج در این آیین‌نامه نباشد انبار محسوب نمی‌شود. (ماده 1 آیین‌نامه ایمنی انبارهای كالا مصوب 31/6/1352)
 
انبارها و اماكن گمركی: منظور از انبارها و اماكن گمركی مندرج در این آیین‌نامه انبارها و باراندازهای محصور یا غیر محصور و اسكله‌ها و محوطه‌ها و به طور كلی هر محل و مكانی است كه در تصرف گمرك یا بندر بوده و برای انباشتن و جا دادن كالا از آن‌ها استفاده می‌كنند. (تبصره 6 ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
انتخاب جمعی: مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص را می‌نویسند و ... (از قسمت توضیح ماده 6 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 12/7/1304)
 
انتخاب جمعی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌گردد و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب نمایند انتخاب جمعی خواهد بود. توضیح: مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص می‌نویسند و مراد از انتخاب فردی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی اسم یك شخص را می‌نویسند. (ماده 14 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 29/7/1290)
 
انتخاب جمعی: انتخاب درجه اول و ثانی كلیه به طرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محل‌هایی كه موافق تقسیم نظامنامه بیش از یك نفر حق انتخاب ندارند در این صورت به انتخاب فردی عمل می‌شود. (توضیح)- مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص می‌نویسند مراد از انتخاب فردی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی اسم یك شخص را می‌نویسند. (ماده 16 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتخاب دو درجه: انتخاب در کلیه ممالك ایران به طرز دو درجه خواهد بود. (توضیح اول)- مراد از انتخاب دو درجه آن است كه ابتدا در محله‌های یك شهر یا در شهرهای یك حوزه انتخابیه عدد معینی را انتخاب می‌نمایند كه منتخب نامیده می‌شوند و بعد این انتخاب‌شدگان درجه اول در مركز حوزه انتخاب جمع شده از میان خود عده مطلوبه را ثانیاً انتخاب می‌كنند و این انتخاب‌شدگان درجه ثانی نماینده خوانده می‌شوند. (ماده 15 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتخاب فردی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌شود و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب كنند انتخاب جمعی خواهد بود. (ماده 6 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 12/7/1304)
 
انتخاب فردی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌شود و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب كنند انتخاب جمعی خواهد بود. (ماده 14 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 29/7/1290)
 
انتخاب فردی: انتخاب درجه اول و ثانی كلیه به طرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محل‌هایی که موافق تقسیم نظامنامه بیش از یك نفر حق انتخاب ندارند در این صورت به انتخاب فردی عمل می‌شود. (ماده 16 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتصاب: عبارت است از واگذاری یكی از پست‌های سازمانی بانك به یكی از كاركنان. (بند د ماده 1 آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)
 
انتقال: وضع افسر و كارمندی است كه در صورت تمایل آن پس از تصویب بزرگ ارتشتاران به یكی از وزارت خانه- مؤسسات دولتی یا مؤسسات وابسته به دولت منتقل شوند. (بند ب ماده 15 اصلاحی از قانون اصلاح مواد 15 و 97 قانون استخدامی نیروهای مسلح مصوب 25/5/1346)
 
انتقال: انتقال عبارت از آن است که مستخدم رسمی از خدمت یك وزارت خانه یا مؤسسه دولتی مشمول این قانون بدون آن که جریان خدمت وی قطع گردد با حفظ گروه و پایه و پیشینه خدمت خود به خدمت وزارت خانه یا مؤسسه دولتی دیگر مشمول این قانون درآید. (ماده 10 قانون استخدام كشوری مصوب 31/3/1345)
 
انتقال: وضع افسران و كارمندانی است كه در صورت تمایل آنان پس از تصویب ..... به یكی از وزارت خانه‌ها یا بنگاه‌های ملی و دولتی منتقل گردند. (بند ب ماده 15 از قانون استخدام نیروهای مسلح ایران 30/4/1336)
 
انتقال: انتقال عبارت است از تغییر محل سازمانی خدمت در داخل بانك یا از بانك به بانك یا مؤسسات دیگر و بالعكس. (بند ی ماده 1 آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)
 
انتقال‌دهندگان دست دوم (تلفن): منظور از انتقال‌دهندگان دست دوم اشخاصی هستند كه امتیاز تلفن را مستقیماً از شركت مخابرات تحصیل كرده باشند. (ماده 4 از قانون وصول مالیات مقطوع از بعضی كالا و خدمات مصوب 26/3/1366)
 
انتقال‌دهندگان دست دوم (وسایط نقلیه): منظور از انتقال‌دهندگان دست دوم اشخاصی هستند كه وسایل نقلیه موضوع ماده فوق‌الذكر را مستقیماً از كارخانجات سازنده یا مونتاژ كننده داخلی یا واردكنندگان (نمایندگی كمپانی‌های خارجی) خریداری یا رأساً از خارج وارد می‌كنند و سند مالكیت در ایران برای اولین بار در كلیه موارد مذكور به نام آن‌ها صادر می‌گردد. (تبصره 1 ماده 1 از قانون وصول مالیات از اتومبیل‌های غیر سواری و اصلاح بعضی از مواد قانون مالیات‌های مستقیم و اصلاحیه‌های بعدی مصوب 2/10/1363)
 
انجمن (آثار و مفاخر فرهنگی): انجمن، مؤسسه‌ای است عمومی، عام‌المنفعه و دائمی و اموال آن نیز عمومی است. (ماده 9 متمم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مصوب 29/6/1373 شورای عالی انقلاب فرهنگی)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی هر واحد اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی یا كشاورزی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب همان واحد كه هدف آن شناختن و شناساندن اسلام، امر به معروف و نهی از منكر و تبلیغ و گسترش انقلاب اسلامی باشد. (ماده 3 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی نهادی است خودجوش، متشكل از نیروهای داوطلب و معتقد به اسلام، ولایت فقیه، قانون اساسی، عامل به احكام اسلام متقاضی انجام فعالیت‌های ایثارگرانه و مبشر تفاهم و وحدت كه به منظور تعمیق دستاوردهای انقلاب و اشاعه فرهنگ اسلامی در محیط كار و نیز همكاری و معاونت با مسئولین جهت تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب اسلامی در هر واحد اداری تشكیل و دارای شخصیت حقوقی مستقل می‌باشد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی انجمن‌های اسلامی واحدهای اداری مصوب 7/5/1368 هیئت وزیران)
 
انجمن اسلامی: در این آیین‌نامه منظور از انجمن اسلامی تشكیلاتی است مركب از اعضا داوطلب واحدهای اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی یا كشاورزی كه از یك شخصیت حقوقی برخوردار می‌باشند و محدوده جغرافیایی فعالیت آن‌ها مشخص باشد. (ماده 1 متن اصلاحی آیین‌نامه اجرایی فعالیت انجمن‌های اسلامی موضوع قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360 مجلس شورای اسلامی مصوب 18/6/1363 هیئت وزیران)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی در این آیین‌نامه منظور از انجمن اسلامی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب واحدهای اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی و یا كشاورزی كه از یك شخصیت حقوقی برخوردار باشند و محدوده جغرافیایی فعالیت و انجام وظیفه آن‌ها مشخص باشد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی فعالیت انجمن‌های اسلامی مصوب 10/7/1362 هیئت وزیران)

انجمن اقلیت‌های دینی: انجمن اقلیت‌های دینی موضوع اصل 13 قانون اساسی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب همان اقلیت دینی كه هدف آن حل مشكلات و بررسی مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی ویژه آن اقلیت باشد. (ماده 4 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)
 
انجمن تحقیق: مقصود از انجمن تحقیق هیئتی است كه اعضا مجلس برای رسیدگی مطلب به خصوص از میان خود انتخاب می‌كنند و آن بر حسب ضرورت و لزوم موقتی یا دائمی خواهد بود. (ماده 49 نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران مصوب 25/7/1285)
 
انجمن - جمعیت: انجمن، جمعیت، اتحادیه صنفی و امثال آن تشكیلاتی است كه به وسیله دارندگان كسب یا پیشه یا حرفه و تجارت معین تشكیل شده، اهداف، برنامه‌ها و رفتار آن به گونه‌ای در جهت منافع خاص مربوط به آن صنف باشد. (ماده 2 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)

انجمن‌ رادیو آماتوری: انجمن ‌رادیو آماتوری، عبارت است از مركز تجمع رادیو آماتورهای مجاز و علاقه‌مندان، كه به منظور تبادل نظر فنی و اشاعه فن رادیو آماتوری و كمك به رشد و بروز استعدادهای نهفته، طبق اساسنامه‌ای كه به تصویب وزارت پست و تلگراف و تلفن می‌رسد تأسیس می‌گردد. (ماده 41 آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب13/11/1361 هیئت وزیران)
 
انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی: مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی عبارت از هرگونه تشكیلاتی است كه توسط افراد واجد شرایط برای فعالیت در یك یا چند قلمرو فرهنگی و هنری و سینمایی تأسیس می‌گردد. تبصره 1- مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های علمی و تحقیقاتی از شمول این مصوبه خارج است. تبصره 2- مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی و هنری دولتی یا وابسته به دولت بر اساس ضوابط دیگری تأسیس خواهد شد و از شمول این مصوبه خارج است. تبصره 3- مراكزی مانند عكاسی‌ها، کتاب فروشی‌ها، تكثیر و فروش نوار و همچنین مراكز تكثیر و وابسته به صنعت چاپ از شمول این مصوبه خارج است. (ماده 1 ضوابط عام تأسیس مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها مصوب 20/2/1367 شورای عالی انقلاب فرهنگی)
 
انحصار دولتی دخانیات: از تاریخ تصویب این قانون حق وارد و صادر كردن و خرید و فروش و تهیه و نگهداری و حمل و نقل اجناس دخانیه و انواع كاغذ سیگار در كلیه مملكت منحصر به دولت است و این انحصار موسوم به انحصار دولتی دخانیات خواهد بود نگهداری و به كار انداختن ادوات توتون بری مختص به مؤسسه انحصار است و هیچ كس بدون اجازه مؤسسه مزبوره حق آن را نخواهد داشت و مؤسسه انحصار باید كلیه ادوات موجوده توتون بری كه اجازه نگهداری و به كار انداختن آن را به كسی نداده است یا اجازه داده و بعد سلب نموده از صاحبان آن‌ها به قیمت عادله خریداری نماید. (ماده 1 قانون انحصار دولتی دخانیات مصوب 29/12/1380)
 
انستیتو پاستور: انستیتو پاستور ایران كه مؤسسه‌ای تحقیقاتی، تولیدی و آموزشی در جهت تأمین بهداشت و سلامت جامعه است، مؤسسه‌ مستقلی است و امور آن به وسیله شورای عالی مركب از اعضای زیر اداره می‌گردد و رئیس انستیتو در مقابل شورای عالی مسئولیت تام دارد. (ماده 1 اصلاح ماده 1 آیین‌نامه اداری و مالی انستیتو پاستور ایران مصوب 30/10/1369 هیئت وزیران)
 
انفصال ابد از خدمات دولت: منظور از انفصال ابد از خدمات دولتی در مورد مأمورین به خدمات عمومی انفصال ابد از خدمت در بنگاه‌های نامبرده در ماده 3 قانون راجع به محاكمه و مجازات مأمورین به خدمات عمومی مصوب 16/2/1315 و محرومیت از خدمات دولتی و شهرداری و كشوری است. (ماده 4 قانون اصلاح پاره از مواد قانون اصول محاكمات جزایی و قانون مجازات عمومی مربوط به مستخدمان دولت مصوب 18/10/1317)
 
انفصال از خدمت: منظور از انفصال از خدمت درباره مشمولان مواد فوق كه جزو مأموران دولت یا شهرداری یا بنگاه‌های مذكور در قانون راجع به محاكمه مأموران به خدمات عمومی مصوب 6/2/1315 نمی‌باشند، انفصال دائم از خدمت در آن مؤسسات و محرومیت از خدمات دولتی (اعم از كشوری و لشگری) و شهرداری است. (تبصره 1 ماده 5 از قانون مربوط به رسیدگی به دارایی وزرا و كارمندان دولت اعم از كشوری و لشگری و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آن‌ها مصوب 19/12/1377)

انفصال از خدمت: منظور از انفصال از خدمت در مجازات‌های تبعی یا تكمیلی جرائم مزبور انفصال از خدمت تمام سازمان‌ها و مؤسسات مذكور در ماده 2 قانون تشكیل دیوان كیفر كاركنان دولت است. (ماده 290 الحاقی از قانون اصلاح قانون تشكیل دیوان كیفر و بعضی از مواد قانون مجازات عمومی و الحاق چهار ماده به قانون مجازات عمومی مصوب 22/2/1355)
 
انقطاع حقیقی مرور زمان: انقطاع حقیقی در صورتی است که ملك از تصرف متصرف در مدتی زاید از یك سال خارج شده باشد اعم از این كه مالك اصلی از ید او خارج كرده یا دیگری ولی اگر متصرف در ظرف یك سال ملك را استرداد كرد یا اقامه دعوی تصرف عدوانی كرد و حكم بر نفع او ولو در ظرف بیش از یك سال صادر گردد مدت مرور زمان قطع نخواهد شد. (ماده 760 قانون آئین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
انقطاع قانونی مرور زمان: انقطاع قانونی در موارد زیر است: 1- هرگاه ‌كسی ‌كه مرور زمان برعلیه او جریان دارد واسطه دادخواست یا اظهاریه قانونی حق خود را مطالبه نماید. 2- در صورتی که مدیون در دادگاه یا در سندی كه به امضاء او است اقرار به دین نماید یا متصرف در دادگاه یا سندی كه به امضا او است به مالكیت صاحب ملك اقرار كند. (ماده 761 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
انواع جرم: جرم از حیث شدت و ضعف مجازات‌ها به چهار نوع تقسیم می‌شود: 1- جنابت 2- جنحه مهم 3- جنحه كوچك (تقصیر) 4- خلاف. (ماده 7 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)
 
اوراق بهادار: اوراق بهادار عبارت است از سهام شركت‌های سهامی و اوراق قرضه صادر شده از طرف شركت‌ها و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دولت و خزانه‌داری كل كه قابل معامله و نقل و انتقال باشد. (بند 2 ماده 1 از قانون تأسیس بورس اوراق بهادار مصوب 27/2/1345)
 
اوراق زائد: اوراق زائد عبارت است از هرگونه اوراق و نسخه‌های اضافی و مجلدات چاپی و نشریه و جزوه و مانند آن‌ها و همچنین اسناد و اوراق راكد كه با رعایت مفاد قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران و مقررات این آیین‌نامه ارزش نگهداری نداشته باشد. (ماده 2) آیین‌نامه تشخیص اوراق زائد و ترتیب امحای آن‌ها مصوب 16/2/1351.
اوراق قرضه: اوراق قرضه اوراق بی‌نام یا با نامی است كه برای تأمین قسمتی از اعتبارات مورد نیاز برنامه‌های عمرانی یا دفاعی انتشار می‌یابد. (ماده 2 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
اوراق مشاركت: اوراق مشاركت، اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است كه به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی كه قصد مشاركت در اجرای طرح‌های موضوع ماده (1) را دارند واگذار می‌گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشاركت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریك خواهند بود. (ماده 2 از قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 30/6/1376)
 
اوراق مشاركت: اوراق مشاركت، اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است كه به موجب قانون با مجوز بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه كشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شركت‌های دولتی شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام‌المنفعه و شركت‌های وابسته به دستگاه‌های مذكور، شركت‌های سهامی عام و خاص و شركت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی كه قصد مشاركت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد. (ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اوراق مشاركت قابل تبدیل به سهام: اوراق مشاركت قابل تبدیل به سهام اوراقی است كه توسط شركت‌های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی یا زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شركت‌های موضوع طرح اوراق مشاركت، تبدیل می‌گردد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اوراق مشاركت قابل تعویض با سهام: اوراقی است كه توسط شركت‌های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام سایر شركت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‌شود. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اورانیوم غنی شده: منظور از تعریف اورانیوم غنی شده با ایزوتوپ 235 یا 233 اورانیومی است كه محتوی ایزوتوپ 235 یا 233 یا هر دو به مقداری باشد كه نسبت بین مجموع این دو ایزوتوپ به ایزوتوپ 238 بیش‌تر از نسبت به ایزوتوپ 235 به ایزوتوپ 238 كه در طبیعت به دست می‌آید باشد. (بند 2 ماده بیستم از قانون مربوط به اساسنامه مؤسسه بین‌المللی انرژی اتمی مصوب 6/3/1373)

اوزان و مقیاس‌های رسمی: اوزان و مقیاس‌های رسمی مملكت ایران مطابق اصول متری بوده و واحد آن‌ها برای طول متر برای سطح متر مربع برای حجم متر مكعب و برای وزن كیلوگرم است. اضعاف و اجزا مقیاس‌های مزبور مطابق اصول متری خواهد بود. (ماده 1 قانون اوزان و مقیاس‌ها مصوبه 18/10/1311)

اولیاء دم: اولیاء دم كه قصاص و عفو در اختیار آن‌ها است همان ورثه مقتولند، مگر شوهر یا زن كه در قصاص و عفو و اجرا اختیاری ندارند. (ماده 261 لایحه مجازات اسلامی مصوبه 7/9/1370 مجمع تشخیص مصلحت)

اولیاء دم: اولیاء دم كه قصاص در اختیار آن‌ها است همان ورثه مقتولند مگر شوهر یا زن كه در قصاص و عفو و اجرا اختیاری ندارند. (ماده 47 قانون حدود و قصاص و مقررات آن مصوب 3/6/1361)

اهلیت: برای این كه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند. (ماده 211 قانون مدنی)
 
ایالت: ایالت قسمتی از مملكت است كه دارای حكومت مركزی و ولایات حاکم نشین جزء است و فعلاً منحصر به چهار ایالت است (آذربایجان)، (كرمان و بلوچستان)، (فارس) و (خراسان). (ماده 2 قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حكام مصوب 27/9/1286)
 
ایالت: ایالت قسمتی از مملكت است كه دارای حكومت مركزی و ولایات حاكم نشین جزو است. (ماده 1 قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی مصوب 1/2/1286)

ایران گردی و جهان گردی: منظور از ایران گردی و جهان گردی عبارت است از هر نوع مسافرت انفرادی یا گروهی كه بیش از 24 ساعت بوده و به منظور كسب و كار نباشد. (ماده 1 قانون توسعه صنعت ایران گردی و جهان گردی مصوب 7/7/1370)
 
ایستگاه ارتباط رادیویی: ایستگاه ارتباط رادیویی عبارت است از یك یا چند فرستنده و گیرنده و ادوات مربوطه كه برای ارتباط رادیویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (تبصره ماده 1 از قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای آماتوری مصوب 25/11/1345)
 
ایستگاه بی‌سیم اختصاصی: ایستگاه بیسیم اختصاصی، عبارت است از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی و ادوات مربوطه (مثل منابع تغذیه و دستگاه‌های اندازه‌گیری و غیره) كه برای برقراری ارتباط رادیویی اختصاصی تأسیس می‌گردد. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیر حرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)
 
ایستگاه رادیو آماتوری: ایستگاه رادیو آماتوری، عبارت است از مجموعه ثابت یا متحركی، است كه از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده و ادوات مربوطه به آن فراهم شده و پس از صدور پروانه مربوطه با مسئولیت یك رادیو آماتور تأسیس و به منظور برقراری ارتباط موصوف با سایر رادیو آماتوری مجاز مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. (ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از سیستم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)

ایستگاه رادیویی: ایستگاه رادیویی عبارت است از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده یا دستگاه‌های كنترل از راه دور و ترمینال‌های مربوطه (ریموت، كنترل هد و ...) كه به صورت ثابت یا متحرك با صدور پروانه تأسیس ایستگاه رادیویی توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن مجاز به بهره‌برداری می‌گردند. (ماده 3 از آیین‌نامه اجرایی صدور گواهی‌نامه افسری مخابرات كشتی (رادیولوژی مصوب 31/6/1364 هیئت وزیران)