ترمینولوژی (لغتنامه) حقوقی حرف الف

 

ابتكار: عبارت از آفرینش روش‌های تازه برای پیشبرد كارها (نوآوری) است. (بند ط از ماده 1 آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمان‌های مناطق آزاد تجاری ــ صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)

ابرا: ابرا عبارت از این است كه داین از حق خود به اختیار صرف نظر نماید. (ماده 289 از قانون مدنی)

اتاق اصناف: سازمانی است‌ كه به موجب این قانون تشكیل می‌شود و دارای شخصیت حقوقی است. (ماده 6 از قانون نظام صنفی مصوب 16/3/1350)
 
اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران: اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران مؤسسه‌ای غیرانتفاعی است که دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی می‌باشد. (ماده 2 از قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران مصوب 15/12/1369)
 
اتحادیه: سندیكا جمعیتی است که كارگران یا كارفرمایان مربوط به یك حرفه و یا یك كارگاه و یا یك صنعت می‌توانند‌ برای‌ حفظ منافع حرفه‌ای و بهبود وضع مادی و‌ اجتماعی خود تشكیل دهند. ائتلاف چند سندیكا تشكیل یك اتحادیه و ائتلاف چند اتحادیه تشكیل یك كنفدراسیون را می‌دهد. (ماده 25 از قانون كار مصوب 26/12/1337)

اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان: اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان که در این اساسنامه اختصاراً اتحادیه نامیده می‌شود نهادی است غیردولتی و دارای شخصیت حقوقی مستقل که به عنوان یك مجموعه فرهنگی برای سازماندهی، هدایت و پشتیبانی انجمن‌های اسلامی مدارس سراسر كشور با عنایت حضرت امام (ره) شكل‌گرفته و كماكان تحت نظارت عالیه مقام معظم رهبری و نماینده منصوب از سوی ایشان فعالیت می‌نماید. (ماده 1 از اساسنامه اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان مصوب 3/5/1374، شورای عالی انقلاب فرهنگی)

اتحادیه شهرداری‌های ایران: اتحادیه شهرداری‌های ایران كه با عضویت كلیه شهرداری‌های‌ كشور تشكیل ‌می‌گردد و در این‌ اساسنامه ‌اتحادیه نامیده می‌شود مؤسسه‌ای است ملی و غیر سیاسی و دارای شخصیت حقوقی. (ماده 1 از لایحه اساسنامه اتحادیه شهرداری‌های ایران مصوب 12/11/1344)
 
اتحادیه شهرداری‌های كشور: به منظور ایجاد همكاری بین‌ شهرداری‌های كشور و برقراری ارتباط با اتحادیه‌های بین‌المللی شهرداری‌ها سازمانی به نام اتحادیه شهرداری‌های كشور تشكیل خواهد شد كه اساسنامه آن بر حسب پیشنهاد وزارت كشور و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌گردد. (ماده 108 الحاقی از قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب 27/11/1345)

اتحادیه صنفی: افراد یك صنف كه برای حفظ حقوق و حیثیت شغلی با یكدیگر اشتراك مساعی و معاضدت می‌كنند تشكیل اتحادیه صنفی را می‌دهند. اتحادیه صنفی دارای شخصیت حقوقی است. (ماده 5 از قانون نظام صنفی مصوب 16/3/1350)

اتحادیه منطقه‌ای صنفی: در هر منطقه شهرداری افراد یك صنف با یكدیگر تشریك مساعی و معاضدت نموده و برای حفظ حقوق و حیثیت و شئون شغلی خود تشكیل یك اتحادیه منطقه‌ای صنفی را می‌دهند. (ماده 8 از لایحه قانونی اجازه اجرای اصلاحاتی كه توسط هیئت عالی نظارت در قانون نظام صنفی و اصلاحیه‌‌های آن به عمل آمده است مصوب 13/4/1359شورای انقلاب)

اتصال خورجینی: نوعی اتصال تیر به ستون كه در آن تیرها از دو طرف ستون عبور می‌نمایند و هر تیر با دو نبشی از بالا و پایین به ستون وصل شده است. (از بخش تعاریف آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله مصوب 17/9/1378هیئت وزیران)

اتومبیل اختصاصی: اتومبیل اختصاصی اتومبیلی است كه حق استفاده از آن در اختیار مقامات مندرج در ماده 6 این آیین‌‌نامه می‌باشد. سایر اتومبیل‌های دولتی جزو اتومبیل‌های خدمت شناخته می‌شود كه استفاده از آن‌ها به مقام خاصی تعلق نخواهد داشت و فقط برای منظورهای اداری و اجرایی و عملیاتی از آن‌ها می‌توان استفاده نمود. (ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی استفاده از اتومبیل‌های دولتی موضوع تبصره 68 قانون بودجه سال 1344 مصوب 21/10/1344)
 
اتومبیل تعلیماتی: اتومبیلی است كه دارای علائم مشخصه، مندرج در این آیین‌نامه بوده و به وسیله آن به هنرآموزان آموزشگاه تعلیم رانندگی آموزش داده می‌شود. (بند 6 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی آموزشگاه‌های تعلیم رانندگی مصوب 21/1/1362هیئت وزیران)

اتومبیل خدمت: به اتومبیل اختصاصی مراجعه گردد.

اتومبیل دولتی: اتومبیل دولتی وسیله‌ای است كه برای اجرای وظایف معین و مشخص در هر وزارت خانه یا شركت دولتی یا مؤسسه دولتی مورد استفاده قرار گیرد و به پست سازمانی یا مقام معین اختصاص ندارد و مانند ابزار كار در هر موقع كه لازم باشد از آن استفاده می‌شود. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی نحوه استفاده از اتومبیل‌های دولتی و فروش اتومبیل‌های زائد مصوب 18/10/1358شورای انقلاب)

اتومبیل دولتی: منظور از اتومبیل‌های دولتی در این آیین‌نامه كلیه وسایل نقلیه موتوری از قبیل انواع اتومبیل‌های سواری و انواع اتومبیل‌های صحرایی (مانند انواع جیپ‌ ویلز و لندرور و نظایر آن) و همچنین كلیه وسایل نقلیه موتوری دیگری است كه عرفاً و عادتاً برای حمل و نقل اشخاص به كار برده می‌شوند. (ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی استفاده از اتومبیل‌های دولتی موضوع تبصره 68 قانون بودجه سال 1344 مصوب 21/10/1344)

اتومبیل دولتی: منظور از اتومبیل‌های دولتی در این آیین‌نامه خودروهایی هستند كه مالك خصوصی نداشته و به عنوان وسیله‌ای جهت انجام امور كشور در اختیار دستگاه‌ها بوده، جزو بیت‌المال و اموال عمومی به حساب می‌آیند. (ماده 1 از آیین‌نامه نحوه استفاده از اتومبیل‌های دولتی مصوب 25/12/1370هیئت وزیران)

اتومبیل‌ سواری: اتومبیل‌سواری عبارت از اتومبیلی است كه برای حمل مسافر استفاده گردد از قبیل سواری شهری، سواری صحرایی، مینی‌بوس، اتوبوس هر چند خارج از رده یا اسقاطی باشد. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی تبصره 63 قانون بودجه سال 1364 مصوب 20/6/1364هیئت وزیران)

اثر: از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند پدید آورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتكار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی كه در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به كار رفته اثر اطلاق می‌شود. (ماده 1 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)

اثر مشترك: اثری كه با همكاری دو یا چند پدید آورنده به وجود آمده باشد و كار یكایك آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترك نامیده می‌شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدید آورندگان است. (ماده 6 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)
 
اثرهای مورد حمایت: اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
1- كتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری،2- شعر و ترانه و سرود و تصنیف كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 3- اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه‌های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 4- اثر موسیقی كه به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد، 5- نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتكاری و نوشته‌ها و خط‌های تزئینی و هرگونه اثر تزیینی و اثر تجسمی كه به هر طریق و روش به صورت ساده یا تركیبی به وجود آمده باشد، 6- هر گونه پیكره (مجسمه)، 7- اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان، 8- اثر عكاسی كه با روش ابتكاری و ابداع پدید آمده باشد، 9- اثر ابتكاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم، 10- اثر ابتكاری كه بر پایه فرهنگ عامه (فولكور) یا میراث فرهنگی و هنری ملی پدید آمده باشد، 11- اثر فنی كه جنبه ابداع و ابتكار داشته باشد. 12- هر گونه اثر مبتكرانه دیگر كه از تركیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد. (ماده 2 از قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11/10/1348)

اجاره: منظور از اجاره مذكوره در این ماده آن است كه تصرف متصرف به عنوان اجاره یا صلح منافع یا هر عنوان دیگری به منظور اجاره باشد اعم از این كه نسبت به مورد تصرف سند رسمی یا غیررسمی تنظیم شده یا تصرف متصرف بر حسب تراضی با موجر یا نماینده قانونی او باشد. (تبصره 1 از ماده 1 قانون روابط مالك و مستأجر مصوب 10/3/1339)

اجاره: اجاره عقدی است كه به موجب آن مستأجر مالك منافع عین مستأجره می‌شود. اجاره دهنده را موجر و اجاره كننده را مستأجر و مورد اجاره را عین مستأجره گویند. (ماده 466 از قانون مدنی)
 
اجاره اشخاص: در اجاره اشخاص كسی كه اجاره می‌‌نماید مستأجر و كسی كه مورد اجاره واقع می‌شود اجیر و مال‌الاجاره اجرت نامیده می‌شود. (ماده 512 از قانون مدنی)
 
اجازه برداشت: مجوزی است كه از طرف وزارت معادن و فلزات برای تأمین مصالح ساختمانی مورد نیاز طرح‌های عمرانی و برداشت واریزه‌ها و ذخایر محدود و جزئی و نیز عملیات آزمایشگاهی صادر می‌شود. (بند ذ از ماده 1 قانون معادن مصوب23/3/1377)
 
اجازه برداشت: مجوزی است كه از طرف وزارت معادن و فلزات به مؤسسات دولتی و نهادهای قانونی یا پیمانكاران آن‌ها جهت استخراج و مصرف مقدار مشخصی مصالح ساختمانی برای كار مورد نظر در منطقه یا محدوده مشخص داده می‌شود. (بند ق از ماده 1 قانون معادن مصوب 1/3/1363)
 
اجازه مصرف (آب): اجازه مصرف حقی است که به منظور استفاده مفید و معقول از آب با رعایت مقررات پیش‌بینی‌شده در این قانون از طریق صدور پروانه به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار می‌شود. (ماده 4 از قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب27/4/1347)

اجبار به خدمت در مقابل دین: یعنی حال یا وضعیت كه از تعهد مدیون نسبت به خدمات شخصی خود یا شخص دیگری که در فرمان او است برای تضمین قرض ناشی می‌شود و در صورتی که ارزش آن خدمات به نحوی كه صحیحاً تقویم شود به مصرف استهلاك قرض نرسد یا طول مدت و نحوه آن خدمات محدود و مشخص نباشد. (بند الف از ماده 1 قانون الحاقی ایران به قرارداد تكمیلی منع بردگی و برده‌فروشی و عملیات و دستگاه مشابه بردگی مصوب 3/12/1337)

احتكار: عبارت است از نگهداری كالا به صورت عمده با تشخیص مرجع ذی‌صلاح و امتناع از عرضه آن به قصد گرانفروشی یا اضرار به جامعه پس از اعلام ضرورت عرضه توسط دولت. (از قانون تعزیرات حكومتی مصوب 23/12/1367، مجمع تشخیص مصلحت نظام)

احتكار: عبارت است از جمع و نگهداری ارزاق مورد نیاز و ضروری عامه مردم (گندم، جو، كشمش، خرما، روغن حیوانی و نباتی) به قصد افزایش قیمت. (بند الف ماده 1، قانون تشدید مجازات محتكران و گران فروشان مصوب 23/1/1367)
 
احضار به سربازی: از تاریخ مشمولیت كه اسامی مشمولین به وسیله آگهی منتشر و وضعیت آن‌ها تحت رسیدگی واقع می‌گردد تا موقع تحویل به سربازخانه مرحله احضار نامیده می‌شود. (ماده 27 از قانون خدمت نظام وظیفه مصوب 29/3/1317)
 
احكام اعدادی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه. احكام اعدادی آن است كه برای تكمیل رسیدگی حساب حكم به بعضی اقدامات می‌نماید بدون این كه در اصل مطلب داخل گردد. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام دیوان محاسبات: احكام دیوان محاسبات بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی. احكام قطعی آن است كه درباره حساب صاحب جمع و در اصل مطلب صادر شده و عمل را ختم می‌نماید. احكام مقدماتی عبارت از قرارهایی است كه قبل از صدور حكم قطعی صادر و مقدمتاً امر به بعضی اقدامات می‌نماید چه از بابت فوریت موقع و چه از بابت تحصیل بعضی اطلاعات برای پیشرفت كار ولی عمل رسیدگی به حساب به موجب این قرارها ختم نمی‌شود. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام قرینه: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی با قرینه..... احكام قرینه آن است كه برای تهیه زمینه حكم داده می‌شود و به طوری است كه نتیجه حكم را می‌توان از آن استنباط كرد. (از ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام قطعی: احكام دیوان محاسبات بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی. احكام قطعی آن است كه درباره حساب صاحب جمع و در اصل مطلب صادر شده و عمل را ختم می‌نماید. (از ماده 82 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام ‌‌‌‌مقدماتی: احكام‌ دیوان‌ محاسبات‌ بر دو قسم است: مقدماتی و قطعی..... احكام مقدماتی ‌عبارت‌ از قرارهایی ‌است‌ كه قبل از صدور حکم قطعی صادر و مقدمتاً امر به بعضی اقدامات می‌نماید چه از بابت فوریت موقع و چه از بابت تحصیل بعضی اطلاعات برای پیشرفت كار ولی عمل رسیدگی به حساب به موجب این قرارها ختم نمی‌شود. (ماده 82 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی اعدادی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه..... احكام اعدادی آن است كه برای تكمیل رسیدگی حساب حكم به بعضی اقدامات می‌نماید بدون این كه در اصل مطلب داخل شود. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی قرینه: احكام قرینه آن است كه برای تهیه زمینه حكم داده می‌گردد و به طوری است كه نتیجه حكم را می‌توان از آن استنباط كرد. (ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احكام مقدماتی موقتی: احكام مقدماتی یا موقتی است یا اعدادی یا قرینه. احكام موقتی نظر به فوریت موقع موقتاً قراری می‌دهد تا در موقع صدور حكم قرار قطعی آن داده گردد. (از ماده 83 از قانون دیوان محاسبات مصوب 4/12/1289)

احیای اراضی: عملیاتی است كه با تغییر وضع طبیعی زمین و به وسیله اقداماتی كه در عرف آباد كردن محسوب است (از قبیل زراعت، درخت کاری، بنا ساختن، ایجاد تأسیسات و غیره) آن را برای بهره‌برداری آماده سازد. (از ماده 1 از لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)
 
احیای زمین: مراد از احیای زمین‌ آن است كه اراضی موات و مباحه را به وسیله عملیاتی كه در ‌عرف آباد کردن محسوب است از قبیل زراعت، درخت‌كاری، بنا ساختن و غیره قابل‌استفاده نمایند. (ماده 141 از قانون مدنی)

اختلافات دسته‌جمعی: منظور از اختلاف دسته‌جمعی مذكور در این ماده اختلافی است كه روابط بین كارگران و كارفرما را در كارگاه مختل ساخته و احتمالاً منجر به تعطیل كارگاه (از طرف كارفرما) یا اعتصاب (از طرف كارگران) بگردد. (تبصره الحاقی به ماده 45 از قانون اصلاح و الحاق مواد و دو تبصره به قانون كار مصوب 20/11/1343)

اختلافات صنفی: اختلافات صنفی عبارت است از اختلافاتی كه بین اصناف و افراد آن‌ها راجع به امور صنفی تولید می‌شود و امور صنفی بر طبق نظامنامه كه به پیشنهاد وزارت داخله و تصویب وزارت عدلیه تنظیم خواهد شد تعیین می‌گردد. اختلاف بین قصاب و چوب دار راجع به قیمت گوسفند و اختلاف بین قصاب و خباز با دكاندار راجع به وجه فروش یومیه در حكم اختلافات صنفی است. (تبصره 1 ماده 1 از قانون رفع اختلافات صنفی مصوب 5/7/1311)
 
اختلاف در صلاحیت: هرگاه در موضوع یك دعوی دو دادگاه دادگستری یا دادگاه دادگستری و مراجع غیر دادگستری هردو خود را صالح بدانند یا هردو از خود نفی صلاحیت كنند اختلاف‌ محقق ‌می‌شود.‌(ماده47 از قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اخراج: در چهار مورد زیر افسران و كارمندان از خدمت اخراج می‌شوند:
1- چنانچه طبق مقررات قانون دادرسی و كیفر ارتش محكومیتی پیدا كنند كه مستلزم اخراج باشد، 2- در صورتی كه تنبیهات انتظار خدمت و بدون كاری در تغییر وضع و رفتار آنان مؤثر واقع نشده و باز هم مبادرت به اعمال و رفتار برخلاف شئون نظامی بنمایند 0با رعایت ماده 113 و 118 این قانون)،‌ 3- در صورت شركت افسر و كارمند در احزاب و دسته‌جات سیاسی (با رعایت ماده 113 و 118 این قانون)، 4- در صورت ترك تابعیت. (بند د از ماده 15 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

اخفا و امتناع از عرضه كالا: عبارت است از خودداری از عرضه کالای دارای نرخ رسمی به قصد گران فروشی یا تبعیض در فروش. تعزیرات اخفا و امتناع از عرضه کالا به شرح زیر است: مرتبه اول - تذکر کتبی، درج در پرونده واحد و عرضه کالا به نرخ رسمی. مرتبه دوم - عرضه كالا به نرخ رسمی و اخذ جریمه از دو تا پنج برابر ارزش رسمی كالا. مرتبه سوم - علاوه بر مجازات‌های ‌مرتبه دوم - قطع تمام یا برخی خدمات دولتی از سه تا شش ماه. (ماده 7  از قانون تعزیرات حكومتی مصوب 23/12/1367، مجمع تشخیص مصلحت)
 
اداره‌ ضبطیه بلوكات: اداره ضبطیه بلوكات عبارت است از نایب الحكومه اداره بلوكی در ماده (201) و صاحب‌ منصبان و مأموران ضبطیه به‌ طوری ‌كه در مواد آتیه ذكر خواهد شد. (ماده209 از قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام مصوب 27/9/1286)
 
اداره مأمور وصول درآمد دولت: منظور از اداره مأمور وصول درآمد دولت در این قانون هر اداره یا سازمان یا مؤسسه یا شركت دولتی یا وابسته به دولت است كه به موجب قوانین و مقررات موظف به وصول درآمد دولت می‌باشد. (ماده 54 از قانون اصلاح بعضی از مواد قانون مجازات مرتكبین قاچاق و الحاق چند ماده و تبصره به قانون مذكور مصوب 29/12/1353)

ادله اثبات دعوی: دلایل اثبات دعوی از قرار ذیل است: 1- اقرار، 2- اسناد كتبی،3- شهادت، 4- امارات، 5- قسم. (ماده 1285 از قانون مدنی)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 6 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 5 از واژه‌نامه لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران و لایحه قانونی ... مصوب 28/12/1358)

اراضی ‌آیش: زمین‌ دایری ‌است ‌كه به ‌صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند 5 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358)

اراضی آیش: زمین دایری است كه به صورت متناوب طبق عرف محل برای دوره معینی بدون كشت بماند. (بند ج ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه مدت 5 سال متوالی متروك مانده یا بماند. (بند 3 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانون اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه مدت 5 سال متوالی متروك مانده باشد. (بند 1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌های بایر كه به علل مختلف توسط مالكان بزرگ بایر نگاه داشته شده است و با توجه به نیاز جامعه و مسئله خودكفایی مملكت و با توجه به این كه این زمین‌ها فقط به صرف این كه مالكیت از آن آن‌ها است بدون كشت مانده و اجازه كشت به دهقانان هم داده نمی‌شود. (بند1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 28/12/1358شورای انقلاب)

اراضی بایر: زمین‌های بایر كه به علل مختلف توسط مالكان بزرگ بایر نگاه داشته شده است و با توجه به نیاز جامعه و مسئله خودكفایی مملكت و با توجه به این كه این زمین‌ها فقط به صرف این كه مالكیت از آن آن‌ها است بدون كشت مانده و اجازه كشت به دهقانان هم داده نمی‌شود، دولت اسلامی این زمین‌ها را در اختیار خود می‌گیرد تا در اختیار دهقانان و داوطلبان واجد شرایط گذارده ‌شود. (بند 1 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358)

اراضی بایر: زمین‌هایی است كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعتراض و عدم بهره‌برداری برای مدت 5 سال متوالی بدون عذر موجه متروك مانده یا بماند. (بند د ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی بایر: منظور از اراضی بایر موضوع این ماده زمین‌هایی است که در تاریخ نقل و انتقال باغ یا مستحدثاتی طبق ضوابط مندرج در آیین‌‌نامه ماده 214 قانون مالیات‌های مستقیم در آن ایجاد نشده باشد. (تبصره ماده6 از قانون معاملات زمین مصوب 28/2/1354)

اراضی بایر: زمین‌هایی كه سابقه احیا دارد ولی به علت اعراض یا عدم بهره‌برداری بدون عذر موجه به مدت 5 سال متوالی متروك مانده باشد. (بند 1 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365هیئت وزیران)
اراضی بایر شهری: اراضی بایر شهری زمین‌هایی است که سابقه عمران و احیا داشته و به تدریج به حالت موات برگشته اعم از آن كه صاحب مشخصی داشته یا نداشته باشد. (ماده 4 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی بایر شهری: اراضی بایر شهری زمین‌هایی است که سابقه عمران داشته و به تدریج به حالت موات برگشته است اعم از آن که صاحب مشخصی داشته یا نداشته باشد. (ماده 4 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)

اراضی جنگلی: اراضی جنگلی به جنگل تكامل نیافته‌ای گفته می‌شود كه به صورت‌های زیر باشد: 1- تعداد نمایده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار آن جداگانه یا مجموعاً از یك صد اصله تجاوز نكند. 2- درختان جنگلی به صورت پراكنده باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد (در صورت وجود شمشاد و حجم بیش از سی متر مكعب جنگل شمشاد محسوب می‌شود). (ردیف د بند 7 ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)

اراضی جنگلی: به جنگل تكامل نیافته‌ای اطلاق می‌شود که به یكی از اشكال زیر باشد: 1- تعداد كنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هکتار آن جداگانه یا مجموعاً از یک صد عدد تجاوز ‌نكند.2- درختان‌ جنگلی به صورت پراكنده موجود باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال ایران (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد. اگر در اراضی (بند 2) درخت شمشاد وجود داشته باشد و حجم درختان آن بیش از سی متر مكعب در هكتار باشد جنگل شمشاد محسوب می‌گردد. (بند ز ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی جنگلی: الف‌) زمین‌هایی که در آن‌ها آثار و شواهد وجود جنگل از قبیل نهال یا پاجوش یا بوته یا كنده درختان جنگلی وجود داشته باشد مشروط بر آن كه در تاریخ ملی شدن جنگل‌ها 27/10/1341 تحت كشت یا آیش نبوده و تعداد كنده در هر هكتار از بیست یا تعداد نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار جداگانه یا مجموعاً از یک صد عدد یا مجموع تعداد نهال و بوته و كنده در هر هكتار از یک صد عدد متجاوز باشد. ب) زمین‌هایی که در آن‌ها درختان خودروی جنگلی به طور پراكنده وجود داشته باشد و حجم درختان موجود در شمال از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی در هر هكتار كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر مناطق ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد مشروط بر آن که در تاریخ ملی شدن جنگل‌ها تحت كشت یا آیش بوده باشد. (بند 6 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 25/5/1346)

اراضی خالصه: منظور از اراضی خالصه مذكور در ماده 1 اعم است از اراضی قراء خالصه دولتی كه فعلاً موجود است یا از زمین‌های بایری كه در اثر عملیات عمرانی و سدبندی و غیره از طرف دولت دایر و برای زراعت آماده خواهد شد یا اراضی یا قرایی كه از طرف دولت در اختیار وزارت كشاورزی گذارده می‌شود با رعایت قانون فروش خالصجات. (تبصره 2 ماده 1 از قانون راجع به واگذاری زمین به تحصیل‌كرده‌های كشاورزی مصوب 22/10/1338)

اراضی دایر: اراضی دایر زمین‌هایی است كه آن را احیا و آباد كرده‌اند و در حال حاضر دایر و مورد بهره‌برداری مالك است. زمین‌های دایر مشمول این قانون صرفاً اراضی كشاورزی یا آیش اعم از محصور یا غیر محصور می‌باشد. (ماده 5 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی دایر: اراضی دایر، زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. (بند 4 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. غیر از اراضی فوق‌الذکر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌برداری است. (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه ... كشاورزان مصوب 28/12/1358 شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهر‌ه‌برداری است. (بند 2 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی دایر: زمین‌های احیا شده‌ای است كه مستمراً مورد بهر‌ه‌برداری است. (بند ب ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358شورای انقلاب)
 
اراضی دایر: منظور از اراضی دایر موضوع قانون، برای تملك و زمین‌های كشاورزی مندرج در ماده (5) قانون و این آیین‌نامه، زمین‌هایی است كه بهره‌برداری غالب از آن‌ها، زراعت باشد و شامل عرصه و اعیان باغ‌ها و تأسیساتی كه عرصه آن‌ها متناسب با اعیانی باشد، نمی‌شود. (ماده 2 از آیین‌نامه اجرایی قانونی زمین شهری مصوب 24/3/1371 هیئت وزیران)

اراضی دایر: زمین‌هایی است كه احیا شده و مستمراً مورد بهره‌ برداری است. (بند 2 از آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365)
 
اراضی دولتی: اراضی دولتی اعم از ثبت شده و ثبت نشده دایر و بایر عبارت است از: الف) اراضی موات، ب) اراضی كه به نحوی از انحا به دولت منتقل شده است اعم از طریق اصلاحات ارضی، خالصه، مجهول المالك و غیره، ج) اراضی متعلق به دولت كه در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی یا مؤسسات دولتی قرار دارد و به علت عدم استفاده یا عدم اجرا مفاد قرارداد به دولت برگردانده شده است. (بند 10 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359 شورای انقلاب)
 
اراضی ساحلی: زمین‌هایی است كه در مجاورت حریم دریا و دریاچه یا اراضی مستحدثه قرار دارد و با توجه به تعریف انواع اراضی مذكور در این قانون بر حسب مورد در حكم یكی از آن‌ها محسوب خواهد شد. (بند 9 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی ساحلی: زمین‌هایی است كه در مجاورت حریم دریا و دریاچه یا اراضی مستحدثه قرار دارد و با توجه به تعریف انواع اراضی مذكور در این قانون بر حسب مورد در حكم یكی از آن‌ها محسوب خواهد شد. (بند ط ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی ساحلی: اراضی ساحلی، پهنه‌ای است با عرض مشخص از اراضی مجاور دریا و دریاچه‌ها یا خلیج كه حداقل از یك سو به كنار دریا یا دریاچه یا خلیج متصل باشد. (بند ب ماده 1 از قانون اراضی مستحدث ساحلی مصوب 29/4/1354)

اراضی‌ شهری: اراضی شهری ‌زمین‌هایی است که در محدوده قانونی و حریم استحفاظی شهرها و شهرك‌ها قرار گرفته است. (ماده 2 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی شهری: اراضی شهری زمین‌هایی است كه در محدوده قانونی شهرها و شهرك‌ها قرار گرفته باشد. (ماده 2 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)
 
اراضی كشت موقت: عبارت است از اراضی بایر و دایری كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1359 در سراسر كشور و تا پایان سال 1363 در مناطق كردنشین به نحوی در تسلط غیر مالک قرار گرفته باشد. هر گاه در زمان تصرف در سطح هر هكتار بیش از یك صد اصله نهال یا درخت مثمر یا پنجاه اصله درخت نخل یا زیتون یا یك هزار نهال یا درخت غیر مثمر وجود داشته در این صورت باغ یا بیشه محسوب و از شمول اراضی كشت موقت خارج است. (بند 4 از آیین‌نامه اجرایی قانون واگذاری زمین‌های دایر و بایر كه بعد از انقلاب به صورت كشت موقت در اختیار كشاورزان قرار گرفته است مصوب 29/11/1365هیئت وزیران)
 
اراضی متعلق به دولت: منظور از اراضی متعلق به دولت مذكور در ماده 13 قانون كلیه زمین‌هایی است كه به نام دولت دارای سند بوده یا در جریان ثبت به نام دولت است و همچنین كلیه اراضی ملی شده و مواتی كه طبق قوانین مصوب و آرا كمیسیون‌های مربوطه متعلق به وزارت مسكن و شهرسازی است اعم از این كه به نام دولت ثبت شده یا نشده باشد. نمایندگی دولت در مورد اراضی مزبور با سازمان زمین شهری یا دستگاهی است كه وزارت مسكن و شهرسازی به آن تفویض اختیار می‌كند. (ماده 61 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 15/4/1367هیئت وزیران)

اراضی متعلق به شهرداری: منظور از زمین‌های متعلق به شهرداری - یاد شده در ماده (13) قانون - كلیه زمین‌هایی است كه طبق قوانین و مقررات به شهرداری‌ها تعلق دارد. اعم از آن كه به نام شهرداری دارای سند باشد یا نباشد. (ماده 34 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 24/3/1371 هیئت وزیران)

اراضی متعلق به شهرداری: منظور از اراضی متعلق به شهرداری مذكور در ماده 13 قانون كلیه زمین‌هایی است كه طبق قوانین و مقررات به شهرداری‌ها تعلق دارد اعم از آن كه به نام شهرداری دارای سند باشد یا نباشد. (ماده 62 از آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 15/4/1367هیئت وزیران)

اراضی مستحدثه: زمینی است كه در نتیجه خشك افتادن آب دریاها، دریاچه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها یا خشك شدن تالاب‌ها ایجاد شده باشد. (بند 8 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)

اراضی مستحدثه: زمینی است كه در نتیجه خشك افتادن آب دریاها، دریاچه‌ها و تغییر بستر رودخانه‌ها یا خشك شدن تالاب ایجاد شده باشد. (بند ح ماده 1 از قانون نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 21/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی مستحدثه: اراضی مستحدث عبارت است از زمین‌هایی كه در نتیجه پایین‌ رفتن سطح آب یا هر نوع جریان آب در كرانه‌های دریا و دریاچه‌ها و جزایر یا در نتیجه پایین رفت آب یا خشك شدن تالاب‌ها ظاهر یا ایجاد می‌شود. (بند الف ماده 1 از قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 29/4/1354)

اراضی منابع طبیعی: الف) جنگل‌ها یا بیشه طبیعی. مجتمعی متشكل از عرصه و هوایی و مركب از موجودات از منشأ نباتی (مانند درخت، درختچه، نهال، علف و خزه) و حیوانی صرف‌نظر از درجه تكامل به نحوی كه دست بشر در ایجاد و تكامل آن دخیل نبوده است. ب) مراتع، زمین‌هایی است اعم از كوه و دامنه یا زمین مسطح كه در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه ای خودرو بوده و با توجه به سابقه چرا عرفاً، مرتع شناخته شود. اراضی آیش گرچه پوشش نباتات و علوفه ای داشته باشند مشمول تعریف مرتع نیستند. چنان‌چه مرتع دارای درختان جنگلی خودرو باشد مرتع مشجر نامیده می‌شود. ج) نهالستان‌ها، جنگل‌های دست كاشت عمومی كه توسط دولت ایجاد شده باشد. د) اراضی جنگلی، به جنگل تكامل نیافته‌ای گفته می‌شود كه به صورت‌های زیر باشد: 1- تعداد كنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هكتار آن جداگانه یا مجموعاً از یك صد اصله تجاوز ننماید. 2- درختان جنگلی به صورت پراكنده باشد به نحوی كه حجم آن در هر هكتار در شمال (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) كم‌تر از پنجاه متر مكعب و در سایر نقاط ایران كم‌تر از بیست متر مكعب باشد (در صورت وجود شمشاد و حجم بیش از سی متر مكعب جنگل شمشاد محسوب می‌شود). (بند 7 ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359شورای انقلاب)
 
اراضی منابع طبیعی: جنگل‌ها و مراتع: بیشه‌های طبیعی، نهالستان‌های دولتی‌، جنگل‌های دست كاشت می‌باشد. غیر از اراضی فوق‌الذكر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 3 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه ... مصوب28/12/1358شورای‌انقلاب)
 
اراضی منابع طبیعی: جنگل‌ها و مراتع - بیشه‌های طبیعی - نهالستان‌های دولتی - جنگل‌های دست كاشت می‌باشد غیر از اراضی فوق‌الذكر زمین‌هایی كه به نحوی از انحا در رژیم سابق ملی اعلام شده (زمین‌هایی كه جهت محیط زیست و شكارگاه‌ها و جلوگیری از بدی آب و هوا در ملكیت دولت درآمده است). (بند 3 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاحی لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/2/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 5 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 31/2/1359، شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌های غیر آبادی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 3 واژه‌نامه از لایه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359 شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 و لایحه قانونی ... مصوب 28/12/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند 4 واژه‌نامه از لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 11/12/1358 شورای انقلاب)
 
اراضی موات: زمین‌هایی است كه سابقه احیا و بهره‌برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است. (بند الف ماده 1 از لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیا اراضی در حكومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 25/6/1358 شورای انقلاب)

اراضی موات: زمین‌های بایری است كه ملك اشخاص نمی‌باشد. (ردیف ب بند 9 ماده 1 از قانون مربوط به اصلاحات ارضی مصوب 26/2/1339)

اراضی موات شهری: اراضی موات شهری زمین‌هایی است كه سابقه عمران و احیا نداشته باشد. (ماده 3 از قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366)

اراضی موات شهری: اراضی موات شهری زمین‌هایی است كه سابقه عمران و احیا نداشته باشد. (ماده 3 از قانون اراضی شهری مصوب 27/12/1360)
 
اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی: اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی و نیازمندی‌های عمومی عبارت از آن قسمت از اراضی و ابنیه و تأسیسات است كه برای اجرای یكی از برنامه‌های مصوب كمیسیون‌های مشترك مجلسین طبق تصویب شورای عالی برنامه ضرورت داشته باشد. (ماده 1 از آیین‌نامه خرید اراضی و ابنیه و مؤسسات مورد احتیاج عملیات عمرانی مصوب 3/4/1336)

ارتباط رادیویی غیرحرفه‌ای: ارتباط رادیویی غیر حرفه‌ای نوعی ارتباط رادیویی است كه به منظور خودآموزی علمی و عملی و بررسی‌‌های فنی بین افراد مجاز برقرار می‌گردد. استفاده كننده از ارتباط رادیویی غیرحرفه‌ای كسی است كه به خاطر علاقه و ذوق شخصی به منظورهای فوق بدون هیچ گونه نظر انتفاعی یا سیاسی به برقراری این نوع ارتباط مبادرت می‌نماید. (تبصره ماده 2 از قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیر حرفه‌ای (آماتوری) مصوب 25/11/1345)

ارتشا: هر یک از مستخدمین و مأمورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلابی و به طور كلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح یا شركت‌های دولتی یا سازمان‌های دولتی وابسته به دولت یا مأمورین به خدمات عمومی خواه رسمی یا غیررسمی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری كه مربوط به سازمان‌های مزبور می‌باشد، وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیماً یا غیرمستقیم قبول نماید در حكم مرتشی است. (ماده 3 از مصوبه اصلاح و تأیید موادی از لایحه تشدید مجازات مرتكبین ارتشا، اختلاس و کلاه برداری مصوب 15/9/1367 مجمع تشخیص مصلحت)

ارتشا: هر یک از داوران و ممیزان و كارشناسان اعم از این كه توسط دادگاه معین شده باشد یا توسط طرفین، چنانچه در مقابل اخذ وجه یا مال به نفع یكی از طرفین اظهارنظر یا اتخاذ تصمیم نماید .... (از ماده 588 از قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های باز دارنده مصوب 2/3/1375)

ارتشا: هر نظامی برای انجام یا خودداری از انجام امری که از وظایف او یا یكی دیگر از پرسنل نیروهای مسلح است وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را بلاعوض یا كم‌تر از قیمت معمول به هر عنوان قبول نماید اگرچه انجام یا خودداری از انجام امر برخلاف قانونی نباشد در حكم مرتشی است ... (ماده 93 از قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1371)

ارتشا: هر نظامی یا هم ردیف نظامی كه برای انجام امر یا خودداری از انجام امری كه از وظایف او است وجه یا مالی را به عنوان تعارف یا رشوه بگیرد اگرچه انجام یا خودداری از انجام امر بر طبق حقانیت باشد مرتشی محسوب و ... . (ماده 398 از قانون دادرسی و كیفر ارتش مصوب 4/10/1318)
 
ارتشا: مقصود از كلمه ارتشا مذكور در قوانین مربوط به ارتشا اخذ وجه یا مال یا اخذ سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی است از طرف مستخدم دولتی یا مملكتی یا بلدی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری كه مربوط است به تشكیلات قضایی و اداری دولت یا ادارات مملكتی و بلدی خواه انجام یا عدم انجام آن امر مربوط به كار اداری شخص باشد كه وجه یا مال یا سند را گرفته و خواه مربوط به كار اداری یكی از مستخدمین دیگر دولت یا ادارات مملكتی یا بلدی - اخذ وجه یا مال یا سند به ترتیب فوق‌الذکر ارتشا است خواه مستقیماً به عمل آمده باشد و خواه به طور غیرمستقیم و مأموری كه اخذ وجه یا مال یا سند كرده مرتشی است خواه رسمی باشد خواه غیررسمی و خواه در انجام یا عدم انجام امری كه برای آن رشوه گرفته واقعاً مؤثر بوده یا نبوده و خواه اقدام به انجام یا عدم انجام امری كه وعده داده است كرده یا نكرده باشد ... (از بند 10 ماده 1 از قانون متمم جزای اعمال دولت مصوب 30/8/1308)
 
ارتشا: هر یک از مستخدمین و مأمورین دولت اعم از قضایی و اداری و همچنین هر یک از مستخدمین و مأمورین ادارات شوروی و بلدی كه برای انجام امری كه از وظایف آنان است وجه یا مالی را قبول نماید خواه آن كار را انجام داده یا نداده و انجام آن امر بر طبق حقانیت بوده یا نبوده باشد مرتشی محسوب ... و نیز هر یک از اشخاص مذكور در فوق هر گاه در مقابل اخذ وجه یا مال از انجام امری كه وظیفه ایشان است امتناع ورزند مرتشی محسوب و... (ماده اول از قانون مجازات ارتشا در مورد مستخدمین و مأموران دولتی و ادارات شوروی و بلدی مصوب 2/4/1307)
 
ارتش جمهوری اسلامی ایران: ارتش جمهوری اسلامی ایران پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی كشور را به عهده دارد. (اصل 143 از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)

ارتش جمهوری اسلامی ایران: ارتش جمهوری اسلامی ایران به مجموعه ستاد مشترك، نیروهای زمینی، هوایی، دریایی و سازمان‌های وابسته به آن‌ها اطلاق می‌گردد. (ماده 3 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)

ارتفاق: ارتفاق حقی است برای شخص در ملك دیگری. (ماده 93 از قانون مدنی)
 
ارتقا: عبارت از احراز یك رده شغلی بالاتر از رده شغلی قبلی است. (بند ظ از آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان مناطق آزاد تجاری، صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)
 
ارتكاب عمل به طور علنی: از نقطه‌نظر قوانین جزایی (خواه این قانون و خواه قوانین جزایی دیگر) مقصود از ارتكاب عمل به طور علنی ارتكاب آن در مرئی و منظر عموم است اعم از این كه محل ارتكاب از امكنه عمومی باشد یا ارتكاب آن در امكنه‌ای است كه معد برای پذیرفتن عموم باشد از قبیل حمام‌های عمومی و قهوه‌خانه‌ها و نمایشگاه‌ها و مانند آن. (بند الف ماده 214 مكرر از قانون اصلاح مواد 207 الی 214 قانون مجازات عمومی مصوب 29/6/1312)

ارزش خالص: منظور ارزش كل دارایی‌ها منهای ارزش كل بدهی‌های بخش دولتی است. (از ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)

ارزش كالا: ارزش كالاهای ورودی در گمرك در همه موارد عبارت است از بهای سیف (بهای خرید كالا در مبدأ به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا ورود به اولین دفتر گمرك و در مورد كالاهای محموله با هواپیما تا اولین فرودگاهی كه كالا در آن جا تخلیه می‌شود تعلق می‌گیرد) كه از روی سیاهه‌های صحیح و معتبر تعیین می‌شود. ارزیابی كالا در گمرك بر اساس نرخ ارز و برابری‌های تعیین شده از طرف بانك ملی ایران خواهد بود. (ماده 4 از قانون اصلاح تعرفه گمركی مصوب 10/4/1337)

ارزش كالا: ارزش كالاهای ورودی در گمرك در همه موارد عبارت است از بهای سیف (بهای خرید كالا در مبدأ به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا ورود به اولین دفتر گمركی و در مورد كالاهای محموله با هواپیما تا اولین فرودگاهی كه كالا در آن جا تخلیه می‌گردد تعلق می‌گیرد) كه از روی سیاهه‌های صحیح و معتبر تعیین می‌شود. برای تسهیل امر ارزیابی كالا در گمرك نرخ تسعیر ارز بنا بر پیشنهاد وزارت دارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌شود. (ماده چهارم از قانون تعرفه گمركی مصوب 6/4/1334)

ارزش كالای صادراتی: كالای صادراتی پس از تسلیم اظهارنامه از طرف مأموران گمرك مورد معاینه و ارزیابی قرار می‌گیرد. ارزش كالای صادراتی در گمرك عبارت است از بهای عمده‌فروشی بازار داخلی به اضافه هزینه بیمه و باربندی و حمل و نقل متعلق و سایر هزینه‌هایی كه به آن كالا تا وصول به مركز كشور تعلق می‌گیرد و هزینه باربری در گمرك و سایر عوارضی كه به گمرك خروجی پرداخت می‌شود نیز به این بها علاوه می‌گردد و در مواردی كه طبق ماده 5 قانون واگذاری معاملات ارزی و آیین‌نامه اجرایی آن برای كالای صادراتی نرخ تعیین شده باشد ارزیابی گمرك با رعایت سایر مقررات بر اساس نرخ‌های تعیین شده خواهد بود. ترتیب و مقررات ارزیابی و وظایف مأموران مربوط به شرحی است كه در فصل دوم قسمت چهارم این آیین‌نامه مذكور است. (ماده 213 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

ارزش ویژه سهام: عبارت است از مجموع سرمایه ثبت و پرداخت شده و اندوخته‌های آزاد قابل تقسیم و مانده حساب سود و زیان سنواتی. (بند 3 از تصویب نامه اجازه اقدام وزارت خانه‌های صنایع و معادن و فلزات نسبت به مصالحه حقوق دارندگان سهام شركت‌های موضوع بند الف ماده 1 قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب 22/1/1378 هیئت وزیران)

ارزشیابی شغل: عبارت از مقایسه مهارت‌ها، مسئولیت‌ها، كوشش‌ها و شرایط محیط كار هر یک از مشاغل سازمان به منظور تعیین ارزش و اهمیت نسبی آن‌ها با استفاده از معیارها و ضوابط مورد سنجش است. (بند د از آیین‌نامه حقوق و دستمزد كاركنان سازمان‌های مناطق آزاد تجاری - صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 19/1/1375 هیئت وزیران)

ارزیابی ذخایر: كاوش‌هایی است كه جهت تعیین میزان اولیه (مرجع) توده زنده آبزیان صورت می‌گیرد. (بند 11 ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/2/1378 هیئت وزیران)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع مقررات این فصل عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی شخص به انجام دادن اموری كه متعارفاً به آن اشتغال داشته است. (ماده 51 از قانون مقررات استخدامی شركت‌های دولتی مصوب 5/3/1352)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی كارمند به انجام دادن كار و كسب درآمد با رعایت ضوابط مقرر در قانون بیمه‌های اجتماعی است كه باید مورد تأیید صندوق مربوط قرار گیرد. در صورت بروز اختلاف موضوع در هیئتی مركب از سه نفر كارشناسان منتخب وزارت كار و امور اجتماعی، شورای عالی تأمین اجتماعی و صندوق مربوط مطرح خواهد شد و تصمیم هیئت مزبور به اكثریت آرا قاطع است. (تبصره 2 ماده 7 از آیین‌نامه مربوط به نرخ و ترتیب پرداخت حق بیمه و شرایط استفاده از مزایا و میزان آن مصوب 13/4/1351)
 
از كارافتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی مستخدم به انجام كار است. (ماده 58 از اصلاح آیین‌نامه استخدامی شهرداری تهران مصوب 13/2/1368 هیئت وزیران)

از كار افتادگی: از كار افتادگی موضوع این آیین‌نامه عبارت از عدم توانایی كامل و دائمی شخص به انجام دادن - اموری كه به آن اشتغال داشته است. تشخیص از كار افتادگی و سبب آن و همچنین تشخیص این كه فوت مستخدم به علت حادثه ناشی از كار یا به سبب انجام وظیفه بوده است با هیئت مدیره صندوق بازنشستگی خواهد بود و در صورت اختلاف نظر رأی شورای اداری شهرداری تهران قطعی و لازم اجراست. (ماده 59 از آیین‌نامه استخدامی شهرداری تهران مصوب 12/8/1358 هیئت وزیران)

از كار افتادگی جزئی: از كار افتادگی جزئی عبارت است از كاهش قدرت كار بیمه شده به نحوی كه با اشتغال به كار سابق یا كار دیگر فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد. (بند 14 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)

از كار افتادگی دائمی: از كار افتادن دائمی به كارمندی اطلاق می‌شود كه كارمند آسیب‌دیده پس از اتمام معالجه به تصدیق شورای عالی پزشكی نظامی نه تنها قادر به انجام كار اولیه نباشد بلكه اصولاً قابلیت هر گونه كار دیگری از او سلب شده باشد مانند فقدان پا و از كار افتادن دو چشم، دو بازو، دو ساق پا و امثال آن. (ماده 5 از آیین‌نامه بیمه افسران و كارمندان نیروهای مسلح و ژاندارمری مصوب 1/11/1337)

از كار افتادگی کلی: از كار افتادگی كلی عبارت است از كاهش قدرت كار بیمه شده به نحوی كه نتواند با اشتغال به كار سابق یا كار دیگری بیش از (3)/(1) از درآمد قبلی خود را به دست آورد. (بند 13 ماده 2 از قانون تأمین اجتماعی مصوب 3/4/1354)

از كار افتاده: از كار افتاده به كسی اطلاق می‌شود كه از نظر جسمی یا روانی قادر به تأمین معیشت خود از طریق انجام کار یا حرفه‌ای كه بدان وسیله امرار معاش می‌كرده نباشد و به كار دیگری اشتغال نداشته باشد. (تبصره 4 ماده 44 از قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 13/2/1350)

از کار افتاده ‌كلی: بیمه‌شدگانی که ‌حداقل دو سوم ‌توانایی ‌كار خود را از دست داده باشند و نتوانند با اشتغال ‌به ‌كار سابق‌ یا كار دیگری ‌كه مناسب با وضع مزاجی و حرفه‌ای آن‌ها باشد بیش ‌از یك سوم مزد‌ یا‌ حقوق‌ سابق خود را به ‌دست بیاورند از کار افتاده كلی شناخته می‌شوند. (ماده 59 از قانون بیمه‌های اجتماعی كارگران مصوب 21/2/1339)

اسباب تملك: تملك حاصل می‌شود: 1- به احیا اراضی موات و حیازت اشیاء مباحه، 2- به وسیله عقود و تعهدات، 3- به وسیله اخذ بشفعه، 4- به ارث، (ماده 140 از قانون مدنی)

استاد: از این به بعد مدرسه ابتدایی دبستان و معلم آن آموزگار - مدرسه متوسطه دبیرستان و معلم آن دبیر - مدرسه صنعتی هنرستان و معلم آن هنرآموز - هر شعبه از مدارس عالی (فاكولته) دانشكده و مجموع شعب عالیه (اونیورسیته) دانشگاه و معلم مدارس عالیه استاد نامیده خواهد شد. (تبصره ماده 1 از قانون اجازه تأسیس دانشسراهای مقدماتی و عالی مصوب 19/12/1312)

استان: استان، واحدی از تقسیمات كشوری است با محدوده جغرافیایی معین، كه از به هم پیوستن چند شهرستان هم جوار با توجه به موقعیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی تشكیل می‌شود. (ماده 9 از قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات كشوری مصوب 15/4/1362)

استاندار: استانداران در قلمرو مأموریت خود نماینده عالی دولت محسوب می‌شوند و مسئول اجرای سیاست عمومی دولت در حوزه مأموریت خود هستند و در كلیه امور اجرائی استان نظارت تامه و عالیه دارند. (ماده 2 از لایحه قانونی اختیارات استانداران كشوری جمهوری اسلامی ایران مصوب 29/3/1359 شورای انقلاب)

استاندارد: استاندارد بر حسب مورد عبارت است از تعیین تمام یا برخی از خصوصیات و مشخصات هر فراورده از قبیل نوع، جنس، منشأ، مواد اولیه اجزاء تشكیل دهنده، تركیب، ساخت، نحوه استفاده، طرز نصب، كیفیت، كمیت، شكل، رنگ، وضع ظاهری، وزن، ابعاد، عیار، ایمنی، چگونگی و بسته‌بندی و علامت گذاری، روش آزمایش و همچنین یكنواخت كردن اوراق اداری، اسناد بازرگانی و مالی و امثال آن. (بند الف ماده 2 از قانون مواد الحاقی به قانون تأسیس مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب 24/9/1349)
 
استاندارد(آلودگی): میزان و معیارهایی‌ كه در این آیین‌نامه استاندارد نامیده می‌شود عبارت است از حدود مجاز و مشخصات ویژه‌ای که با توجه به اصول حفاظت و بهسازی محیط زیست برای آلوده‌كننده‌ها و جلوگیری از آلودگی ‌آب تعیین می‌شود. (بند 11 ماده2 از آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب 24/9/1363 هیئت وزیران)
 
استخدام (بانك): استخدام: عبارت است از پذیرفتن شخص به خدمت در بانك طبق ضوابط این آیین‌نامه. (بند ج ماده 1 از آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)

استخدام ارتش: استخدام در ارتش عبارت است از پذیرفته شدن شخص برای انجام خدمت موظف در یكی از مشاغل پیش‌بینی شده در این قانون. (ماده 18 از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/7/1366)

استخدام (سپاه پاسداران): استخدام در سپاه عبارت است از گزینش افراد واجد صلاحیت برای انجام خدمت موظف در یكی از مشاغل پیش‌بینی شده در این قانون. (ماده 4 از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

استخدام دولت: استخدام دولت عبارت از پذیرفتن شخصی به خدمت دولت در یكی از وزارت خانه‌ها یا مؤسسات دولتی است. (بند الف ماده 1 از قانون استخدام كشوری مصوب 31/3/1345)

استخدام غیررسمی: منظور از استخدام غیررسمی مذكور در تبصره 60 قانون بودجه سال 1364 هر گونه استخدام به صورت پیمانی، قراردادی، خرید خدمت، روزمزد و كارگری و عناوین مشابه می‌باشد. (تبصره 3 ماده 7 از قانون نحوه تعدیل نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی مصوب 27/10/1366)

استخدام وزارت اطلاعات: استخدام: عبارت است از پذیرفتن شخص به خدمت در وزارت خانه. (ماده 1 از قانون استخدامی وزارت اطلاعات مصوب 25/4/1374)

استخراج: مجموعه عملیاتی است كه به منظور جدا كردن كانه از كانسار و انتقال آن به محل انباشت مواد انجام می‌گیرد. (بند د ماده 1 از قانون معادن مصوب 23/3/1377)

استخراج: مجموعه عملیاتی كه به منظور جدا كردن كانه و كانسار و انتقال آن به سنگر مواد انجام می‌گیرد. (بند ر ماده 1 از قانون معادن مصوب 1/3/1362)

استر: مقدار هیزمی است كه یك متر مكعب فضا را اشغال نماید و هر استر معادل شش دهم مترمكعب چوب محسوب می‌شود. (بند16 ماده 1 از قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب25/5/1346)

استعفا: كسانی كه نیروهای مسلح ... برای تحصیل آن‌ها هزینه‌ای پرداخت كرده باشد در صورت وجود یكی از شرایط زیر می‌توانند استعفا دهند. 1- پرداخت دو برابر هزینه تحصیل، 2- انجام خدمت پس از خاتمه تحصیل معادل سه برابر مدت تحصیل كه در هر صورت از ده سال تجاوز نخواهد كرد. كسانی كه ضمن خدمت به هزینه نیروهای مسلح ... دوره تخصصی را طی كرده‌اند باید دو برابر مدت تخصصی را خدمت كنند و در صورتی كه مشمول قسمت اول این جزء نیز باشند این مدت به خدمت مقرر در قسمت اول این جزء اضافه می‌شود. (بند ج ماده 15 از قانون اصلاح بند ج ماده 15 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 17/10/1352)

استعفا: كسانی كه به هزینه وزارت جنگ تحصیل كرده‌اند در صورت پرداخت هزینه تحصیلی یا انجام خدمت پس از خاتمه تحصیلات معادل دو برابر مدت تحصیل ممكن است استعفا دهند. (بند ج ماده 15 از قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

استیناف تبعی: اشخاص مفصله ذیل حق تقاضای استیناف دارند: 1. متهم، 2. اشخاصی كه محكوم به تأدیه ضرر و زیان مدعی خصوصی شده‌اند، 3. مدعی‌العموم بدایت، 4. مدعی خصوصی از حیث ضرر و زیان. مدت استیناف ده روز است و این مدت در احكام حضوری از تاریخ اعلام حكم و در احكام غیابی از تاریخ انقضاء مدت اعتراض شروع می‌گردد. در هر موردی كه یكی از اشخاص فوق عرض حال استیناف دهد هر یک از اصحاب دعوی نیز می‌توانند در ظرف یك مهلت اضافی ده روزه كه از تاریخ تقدیم عرض حال مزبور شروع خواهد شد تقاضای استیناف نماید و این استیناف تبعی نامیده می‌شود. علاوه بر اشخاص فوق مدعی‌العموم استیناف نیز می‌تواند تقاضای استیناف نماید و این حق مادام كه اعلان ختم محاكمه در محكمه استیناف داده نشده است برای مدعی‌العموم استیناف باقی است و اگر هیچ یك از اشخاص مذكور فوق در مدت مقرره استیناف نداده باشند مدعی‌العموم استیناف فقط تا یك ماه از تاریخ اعلام حكم در محكمه جنحه حق تقاضای استیناف خواهد داشت. (ماده 351 از قانون متمم اصلاح اصول محاكمات جزائی مصوب 12/7/1311)

اسرای آزاد شده: اسرای آزاد شده به كسانی اطلاق می‌گردد كه به سبب مأموریت محوله در طول جنگ تحمیلی و در جهت دفاع از انقلاب اسلامی و استقلال و تمامیت ارضی كشور جمهوری اسلامی ایران توسط عوامل دشمن در داخل یا خارج از كشور اسیر شده و پس از مقاومت دلیرانه آزاد شده باشند. (ماده 1 از قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزاد شده بعد از ورود به كشور مصوب 13/9/1368).

اسم خاص: اسمی است كه برای نامیدن شخص معین یا جای معین یا چیز معین به كار می‌رود. (بند ج ماده 1 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌كارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه مصوب 19/2/1378)

اسناد خزانه: اسناد خزانه اسناد بی‌نامی است كه برای تأمین احتیاجات مالی خزانه‌داری كل در جریان سال مالی انتشار می‌یابد. (ماده 1 از قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)

اسناد خلاف واقع: منظور از اسناد خلاف واقع اسناد و سیاهه‌ای است كه در آن خصوصیات كالایی ذكر شده باشد كه با نوع جنس و خصوصیات كالای اظهار شده تطبیق ننماید. (تبصره 2 ماده 268 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسناد دولتی: اسناد دولتی عبارتند از هر نوع نوشته یا اطلاعات ثبت یا ضبط شده مربوط به وظایف و فعالیت‌های وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و شركت‌های دولتی از قبیل مراسلات، دفاتر، پرونده، عكس‌ها، نقشه‌ها، كلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میكروفیلم‌ها و نوارهای ضبط صوت كه در مراجع مذكور تهیه یا به آن رسیده باشد. اسناد دولتی سری اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح دولت یا مملكت باشد. اسناد دولتی محرمانه اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح خاص اداری سازمان‌های مذكور در این ماده باشد. (ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب29/11/1353)

اسناد دولتی سری: اسناد دولتی سری اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح دولت یا مملكت باشد. (از ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب 29/11/1353)

اسناد دولتی محرمانه: اسناد دولتی محرمانه اسنادی است كه افشای آن‌ها مغایر با مصالح خاص اداری سازمان‌های مذكور در این ماده باشد. (از ماده 1 قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی مصوب 29/11/1353)

اسناد رسمی: اسنادی كه در اداره ثبت اسناد و املاك یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مأمورین رسمی در حدود صلاحیت آن‌ها و بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند رسمی است. (ماده 1287 قانون مدنی)

اسناد رسمی: اسنادی كه راجع به معاملات و تعهدات و تقبلات است بر دو نوع است: اسناد رسمی و عادی، اسناد رسمی از قرار تفصیل ذیل است: 1ـ اسنادی كه در اداره ثبت اسناد به طوری كه قانون معین كرده ثبت یا تصدیق شده باشد. 2ـ تسجیلات و تصدیقات محاضر شرعیه كه مراجع عدلیه‌اند در امور راجعه به آن‌ها. 3ـ تصدیقات محاكم عدلیه در صورتی که خارج از صلاحیت آن‌ها نباشد و همچنین تصدیقات ادارات دولتی در اموری كه راجع به آن‌ها است در صورتی كه تصدیق خارج از صلاحیت آن‌ها نباشد. (ماده 282 از قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد عادی: غیر از اسناد مذكوره در ماده 1287 سایر اسناد عادی است. (ماده 1289 قانون مدنی)
 
اسناد عادی: اسناد عادی سندی است كه غیر از اسناد رسمی باشد. (ماده 283 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد كتبی: اسناد كتبی عبارت است از كلیه نوشته‌جات طرفین اعم از این كه رسمی باشد یا عادی. (ماده 269 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اسناد مثبته ‌گمركی: اسناد مثبته‌ گمركی كه در موارد سوء ظن قاچاق ممكن است به آن استناد كرد عبارت است از پروانه ورود گمركی، پته مسافری، قبض سپرده ‌كه به موجب ‌آن‌ كالا مرخص شده، قبض خرید كالا از گمرك، پته عبور داخلی، پروانه ترانزیت خارجی، پروانه‌ كابوتاژ، پروانه ‌كالای مرجوعی، پروانه ورود موقت، پروانه صدور موقت مشروط بر این ‌كه مشخصات مذكور در این اسناد با مشخصات‌ كالا از هر حیث تطبیق نماید و فاصله بین تاریخ صدور سند و تاریخ كشف ‌كالا با توجه به نوع‌ كالا و نحوه مصرف آن متناسب باشد. (ماده 280 آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسناد و اوراق بهادار دولتی: اسناد و اوراق بهادار دولتی موضوع ردیف (3) بند الف‌ ماده5 عبارت است از: الف) اسناد خزانه و اوراق قرضه دولتی یا تضمین شده از طرف وزارت دارایی مشروط بر این که اجازه انتشار یا تضمین آن قانوناً تحصیل شده باشد. ب) مطالبات بانك مركزی ایران از وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دولت یا وابسته به شهرداری‌ها كه به طور بازرگانی اداره می‌شوند مشروط بر این‌ كه این مطالبات از طرف وزارت دارایی تضمین شده باشد. (ماده 8 قانون پولی و بانكی كشور مصوب18/4/1351)
 
اسناد و اوراق راكد: اسناد و اوراق راكد در این آیین‌نامه عبارت است از كلیه نوشته‌ها، نامه‌ها، گزارش‌ها، صورت ‌جلسه‌ها و صورت مجلس‌ها، قراردادها و عهدنامه‌ها، ابلاغ‌ها و فرمان‌ها، نمونه‌ها و فرم‌ها، دفترها و پرونده‌ها، قبوض، نسخه‌ها، بارنامه‌ها و مدارك و سوابق تحصیلی، نمودارها، نقشه‌ها، عكس‌ها، كلیشه‌ها، فیلم‌ها و میكروفیلم‌ها، صفحه‌ها و نوارهای ضبط صوت و سایر اسناد و مداركی كه توسط مقامات و دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت در اجرای وظایف و تكالیف قانونی و اداری تهیه یا دریافت و نگهداری شده و برای انجام دادن وظایف و مسئولیت‌های قانونی و اداری جاری به تشخیص وزارت خانه یا مؤسسه مربوط مورد مراجعه و استفاده مستمر نباشد. (تبصره 1 ماده 1 از آیین‌نامه تشخیص اوراق زاید و ترتیب امحاء آن‌ها مصوب 16/2/1351)

اسناد و مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی: منظور از اسناد و مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی در این اساسنامه تمامی آثار مكتوب، سمعی و بصری و آثار ارزشمندی است كه محتوایی كلی آن‌ها با انقلاب اسلامی و تحولات ناشی از آن در جهان ارتباط داشته باشد. (تبصره ماده 2 اساسنامه سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی مصوب 12/4/1367)
 
اسناد یا سیاهه نادرست: منظور از اسناد یا سیاهه نادرست، اسناد یا سیاهه‌ای است كه در آن خصوصیات كالا صحیحاً و منجزا قید نشده است و صاحب كالا از عدم تصریح خصوصیات به زیان دولت اقدام و كالای دیگری را با حقوق گمركی و سود بازرگانی و عوارض كم‌تر اظهار كرده باشد. (تبصره 1 ماده 269 از آیین‌‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)

اسیر: اسیر و مفقودالاثر شخصی است كه در راه به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و استمرار آن از تاریخ 19/10/1356 به بعد اسیر یا مفقودالاثر شده و مراتب در مورد پرسنل نیروهای نظامی و انتظامی به تأیید نیروی مربوطه و در سایر موارد به تأیید بنیاد شهید رسیده باشد. (ماده 136 آیین‌نامه اجرایی قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 13/5/1364 هیئت وزیران)

اشعه: اشعه یا پرتوها شامل اشعه یون ساز و غیر یون ساز می‌باشد. (بند 1 ماده 2 از قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 20/1/1368)

اشیاء عتیقه: منظور از اشیا عتیقه اشیایی است كه بر طبق ضوابط بین‌المللی یك صد سال یا بیش‌تر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد. در مورد اشیایی كه قدمت آن از یك صد سال كم‌تر باشد پس از تأدیه خمس بهای تقویم شده آن از طرف كاشف به نفع بیت‌المال اشیا مكشوفه به وی تعلق خواهد گرفت. (ردیف 3 بند ج از لایحه قانونی راجع به جلوگیری از انجام حفاری‌های غیرمجاز و كاوش به قصد به دست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی كه بر اساس ضوابط بین‌المللی مدت یك صد سال یا بیش‌تر از تاریخ ایجاد یا ساخت آن گذشته باشد مصوب 18/2/1358 شورای انقلاب)

اشیا و لوازم شخصی: منظور از اشیا و لوازم شخصی مذكور در این قانون اشیایی است كه عرفاً فقط مورد استفاده صاحب آن قرار گیرد و منظور از لوازم خانه اشیایی است كه عرفاً مورد استفاده خانواده صاحب آن اشیا هنگام اقامت در یك محل باشد. (تبصره 2 ردیف ج بند 6 ماده 37 از قانون امور گمركی مصوب 30/3/1350)

اصلاح مسیر رودخانه: عبارت از بازگرداندن رودخانه یا نهر یا مسیل به مسیر تعیین‌شده در معاهدات، موافقت‌نامه و نقشه‌های مرزی كه بر اثر جریان طبیعی یا عوامل دیگر تغییر مسیر داده است. (بند 5 فصل اول آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت كناره و بستر رودخانه‌ مرزی مصوب 18/12/1363 هیئت وزیران)

اصل برائت: اصل برائت است بنابراین اگر كسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آن را اثبات نماید والا مطابق این اصل حكم به‌ برائت‌ مدعی ‌علیه خواهد شد. (ماده356 قانون ‌آیین‌ دادرسی مدنی مصوب25/6/1318)

اصناف: اصناف كسانی هستند كه بدون داشتن كارت بازرگانی به هر نوع معاملات و تجارت داخلی اعم از عمده‌فروشی یا خرید و فروش، دلالی اعم از ملكی و بازرگانی، امور حمل و نقل، تصدی مهمانخانه، كافه رستوران و تماشاخانه و امثال آن‌ها یا به هر قسم کارهای صنعتی اعم از دستی یا ماشینی و مانند آن اشتغال دارند و درآمد سالیانه آن‌ها اضافه بر 120 هزار رال‌ می‌باشد. (ماده 6 قانون مالیات بر درآمد مصوب 10/5/1334)

اصول محاكمات جزائی: اصول محاكمات جزایی عبارت است از ترتیبات و قواعدی كه وضع شده برای كشف و تحقیق جرائم و تعیین مسئولیت مجرمین بر حسب مقررات قانونیه. (ماده 1 قوانین موقتی محاكمات جزائی (آیین دادرسی كیفری) مصوب 30/5/1291)

اضافه ارزش: اضافه ارزش عبارت است از وفات بین قیمت ملك در سال قبل از شروع عملیات و قیمت آن در تاریخ شروع بهره برداری از تأسیسات ایجاد شده. (بند الف ماده 17 از قانون برنامه هفت ساله دوم عمرانی كشور مصوب 8/12/1334)

اطفال بزهكار: به كلیه جرائم اطفال كه سن آن‌ها بیش از 6 سال تمام و تا 18 سال تمام است طبق این قانون در دادگاه اطفال رسیدگی می‌شود. اطفال تا 6 سال تمام قابل تعقیب جزایی نخواهند بود. (ماده 4 قانون مربوط به تشكیل دادگاه اطفال بزهكار مصوب 10/9/1338)

اطلاعات پردازش‌ شده هواشناسی: اطلاعاتی است كه به كمك نیروی انسانی یا در فرایندهای ماشینی از حالت خام خارج و پس از سازماندهی علمی و تخصصی به صورت فراورده‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. (بند ب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی ماده (21) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 3/4/1377 هیئت وزیران)
 
اطلاعات خام هواشناسی: اطلاعات خام یا پایه: داده‌های مذكور شامل اطلاعات حاصل از كلیه دیده‌بانی‌های هواشناسی است كه در انواع ایستگاه‌های سازمان هواشناسی مستقیماً انجام می‌گردد یا اطلاعاتی كه از دفاتر، گراف‌ها یا نمودارهای مربوط به طور دستی یا به وسیله ماشین استخراج می‌شود. (بند الف ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی ماده (21) قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 3/4/1377 هیئت وزیران)
 
اظهار: منظور از اظهار مندرج در این قانون ذكر اوصاف و مشخصات كامل كالا در اظهارنامه تسلیمی به گمرك است به شكلی كه با توجه به آن اوصاف و مشخصات كالای اظهار شده مشخص و از غیر آن به نحو روشن متمایز شود. (بند هـ ماده 2 از قانون امور گمركی مصوبه 30/3/1350)

اظهار: مطلبی كه از طرف دولت به مجلس می‌رسد به كلمه (اظهار) تعبیر می‌گردد و مطلبی كه از طرف اعضا مجلس باشد به كلمه (عنوان) و آنچه سایر مردم به فرستند به كلمه (عریضه). (ماده 42 نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران مصوب 25/7/1285)

اظهار اجمالی كالای عبوری: عبارت است از ذكر مشخصات كلی كالا كه در اظهارنامه اجمالی به گمرك یا بندر ارائه می‌گردد. (بند ت ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور و كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)

اظهار کالای عبوری: عبارت است از ذكر اوصاف و مشخصات كامل كالا در اظهارنامه تسلیمی كه جهت عبور خارجی كالا به گمرك ارائه می‌گردد. (بند پ ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)

اظهارنامه اجمالی كالای عبوری: عبارت است از برگه‌ای (فرمی) چاپی جهت اظهار اجمالی كالا كه در بدو ورود آن توسط هدایت‌كننده وسیله حمل یا نماینده شركت حمل و نقل یا نماینده راه‌آهن به گمرك یا بندر یا فرودگاه حسب مورد تسلیم می‌گردد. (بند ب ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اظهارنامه عبور خارجی: عبارت است از برگه‌ای (فرمی) چاپی كه توسط گمرك جمهوری اسلامی ایران چاپ شده و جهت اظهار كالاهای عبوری خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (بند الف ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور كالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مصوب 18/5/1377)

اعاده دادرسی (اصلی): عبارت است از این كه متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست نماید. (بند الف ماده 432 از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعاده دادرسی (اصلی): اعاده دادرسی بر دو قسم است: 1- اصلی 2- طاری اعاده دادرسی اصلی است در صورتی كه درخواست‌كننده اعاده دادرسی مستقلاً درخواست اعاده دادرسی نماید. (ماده 598 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعاده دادرسی (طاری): عبارت است از این که در اثنای یك دادرسی حكمی به عنوان دلیل ارائه گردد و ‌كسی‌ كه حكم یادشده علیه او ابراز شده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید. (بند ب ماده 432 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعاده دادرسی (طاری): اعاده دادرسی بر دو قسم است: 1- اصلی 2- طاری اعاده دادرسی اصلی است در صورتی كه درخواست كننده اعاده دادرسی مستقلاً درخواست اعاده دادرسی نماید. و طاری است وقتی كه در اثنای دادرسی حكم به طور دلیل ابراز و محكوم علیه كه حكم در مقابل او ابراز شده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید. (ماده 598 از قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اعانه: عناوین كمك و اعانه مندرج در بودجه كل كشور منحصراً ناظر بر اعتبارات جاری است. (تبصره 58 قانون بودجه اصلاحی سال 1353 و بودجه سال 1354 كل كشور مصوب 15/11/1353)

اعتبار: اعتبار عبارت از مبلغی است كه برای مصرف یا مصارف معین به منظور نیل به اهداف و اجرای برنامه‌های دولت به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد. (ماده 7 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)

اعتبار: اعتبار عبارت از مبلغی است كه برای مصرف یا مصارف معین در بودجه مربوط به تصویب می‌رسد. (ماده 6 قانون محاسبات عمومی مصوب 15/10/1349)

اعتبار: مراد از اعتبار وجوهی است که قبلاً برای خرج معینی پیش‌بینی و به تصویب مقامات قانون رسیده باشد. (تبصره ماده 5 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)

اعتبارات فوق‌العاده: اعتبارات جدید بر دو قسم است: فوق‌العاده و اضافی. اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی است كه برای احتیاجات جدید لازم می‌شود. اعتباراتی اضافی اعتباراتی است كه برای تكمیل اعتبارات پیش‌بینی شده در بودجه لازم می‌شود. (ماده 9 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)

اعتبارات فوق‌العاده: اعتبارات اضافی منظور نمی‌شود مگر به موجب قانون مخصوص. اعتبارات اضافی بر دو قسم است: فوق‌العاده و منضمه - اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی ‌است ‌كه پیش‌بینی آن در قانون بودجه غیرممكن بوده و برای تأسیسات یا احتیاجات جدیده یا به جهت توسعه تأسیسات خارج از حدود قانونی بودجه لازم می‌شود - اعتبارات منضمه اعتباراتی است كه برای تكافی مخارج بعضی اموری كه در بودجه پیش‌بینی شده است لازم می‌شود. (ماده 26 قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)

اعتبارات منضمه: اعتبارات اضافی منظور نمی‌گردد مگر به موجب قانون مخصوص اعتبارات اضافی بر دو قسم است: فوق‌العاده و منضمه - اعتبارات فوق‌العاده اعتباراتی است كه پیش‌بینی آن در قانون بودجه غیرممكن بوده و برای تأسیسات یا احتیاجات جدیده یا به جهت توسعه تأسیسات خارج از حدود قانونی بودجه لازم می‌شود - اعتبارات منضمه اعتباراتی است كه برای تكافی مخارج بعضی اموری كه در بودجه پیش‌بینی شده است لازم می‌شود. (ماده 26 قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)

اعتبار دیون بلامحل: اعتبار دیون بلامحل عبارت است از اعتباری كه برای پرداخت بدهی‌های قابل پرداخت‌ سال‌های گذشته وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی كه در بودجه مربوط اعتباری برای آن منظور نشده است به مصرف می‌رسد. (تبصره ماده 6 قانون محاسبات عمومی مصوب 15/10/1349)

اعتبار طرح تملك دارایی‌های سرمایه‌ای: منظور اعتبار مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است كه بر اساس مطالعات توجیهی، فنی و اقتصادی و اجتماعی كه توسط دستگاه اجرایی انجام می‌گردد طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق بخشیدن به هدف‌های برنامه توسعه پنج ساله به صورت سرمایه‌گذاری ثابت یا مطالعه برای ایجاد دارایی سرمایه‌ای اجرا می‌گردد و منابع مورد نیاز اجرای آن از محل اعتبارات مربوط به تملك دارایی‌های سرمایه‌ای تأمین می‌گردد و به دو نوع انتفاعی و غیرانتفاعی تقسیم می‌گردد. (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اعتبار هزینه: منظور اعتبار آن دسته از داد و ستدهای بخش دولتی است كه ارزش خالص را كاهش می‌دهد. (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اعتراض اصلی: اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخص ثالث صورت گرفته باشد. (بند الف ماده 419 قانون آیین‌ دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعتراض اصلی: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثناء دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اعتراض اصلی: اعتراض مذكور در دو ماده قبل بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخصی ثالث واقع گردد در حالی كه فی‌مابین او و شخصی كه حكم در حق او صادر شده است سابقاً دعوایی به وقوع نرسیده باشد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است بر حكمی كه سابقاً از یك محكمه صادر شده و در اثنای محاكمه طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم را ابراز نمود. (ماده 516 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

اعتراض ثالث: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثناء دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعتراض طاری: اعتراض طاری (غیر اصلی) عبارت است از اعتراض یكی از طرفین دعوا به رأیی كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و طرف دیگر برای اثبات مدعای خود، در اثنای دادرسی آن رأی را ابراز نموده است. (بند ب ماده 419 از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اعتراض‌ طاری: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت از اعتراضی است كه ابتدا از طرف شخص ثالث بگردد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است به حكم یا قراری كه سابقاً در یك دادگاه صادر شده و در اثنا دادرسی طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم یا قرار را ابراز نموده. (ماده 584 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اعتراض طاری: اعتراض مذكور در دو ماده قبل بر دو قسم است: اعتراض اصلی و اعتراض طاری (غیر اصلی). اعتراض اصلی عبارت است از اعتراضی كه ابتدا از طرف شخص ثالث واقع گردد در حالی كه فی‌مابین او و شخصی كه حكم در حق او صادر شده است سابقاً دعوایی به وقوع نرسیده باشد. اعتراض طاری (غیر اصلی) اعتراض یكی از طرفین است بر حکمی كه سابقاً از یك محكمه صادر شده و در اثنای محاكمه طرف دیگر برای اثبات مدعای خود آن حكم را ابراز نمود. (ماده 516 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

اعتراض عدم تأدیه: امتناع از تأدیه وجه برات باید در ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد و اگر روز دهم تعطیل باشد اعتراض روز بعد آن به عمل خواهد آمد. (ماده 206 اصلاحی قانون اصلاح ماده 206 قانون تجارت راجع به اعتراض عدم تأدیه مصوب 2/4/1307)

اعتراض عدم تأدیه برات: امتناع از تأدیه وجه برات باید در ظرف ده روز از تاریخ وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد. (ماده 280 قانون تجارت مصوب 13/2/1311)

اعتراض عدم تأدیه برات: امتناع از تأدیه وجه برات باید فردای روز وعده به وسیله نوشته كه اعتراض عدم تأدیه نامیده می‌شود معلوم گردد و اگر فردای روز وعده تعطیل باشد اعتراض روز بعد آن به عمل خواهد آمد. (ماده 206 قانون تجارت مصوب12/3/1304)

اعضای افتخاری(نهضت سوادآموزی): اعضای افتخاری به نیروهای مردمی و علاقمند به خدمت در نهضت اطلاق می‌شوند. (بند ج ماده 2 قانون مقررات استخدامی نهضت سوادآموزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 13/6/1367)
 
اعلام كننده (واقعه): تبصره 1- اعلام كننده كسی است كه مكلف به اعلام واقعه می‌باشد و می‌تواند به شخص دیگری رسماً وكالت دهد تا از طرف او واقعه را اعلام نماید. (تبصره 1 ماده 6 قانون ثبت احوال مصوب 16/4/1355)
 
اعمال ارادی: اعمال ارادی عبارت است از اعمالی كه ناشی از عمد بوده و اراده فاعل در ارتكاب آن مؤثر باشد. (تبصره 2 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به تحصیل افسران و هما‌فران و درجه‌داران و محصلان در نیروهای مسلح ... مصوب 11/3/1355)

اعمال تصدی: اعمال تصدی اعمالی است كه دولت از نقطه‌نظر حقوقی مشابه اعمال افراد انجام می‌دهد مانند خرید و فروش اجاره و استیجاره و امثال آن. (تبصره ماده 4 قانون راجع به دعاوی بین اشخاص و دولت مصوب 13/8/1309)

اعمال تصدی: اعمال تصدی اعمالی است كه دولت از نقطه‌نظر حقوقی مشابه اعمال افراد انجام می‌دهد مانند خرید و فروش املاك و غلات و اجاره و استیجاره  و امثال آن. (تبصره 1 قانون تعیین مرجع دعاوی بین افراد و دولت مصوب 19/2/1307)
 
اعمال خلاف اخلاق عمومی: اعمال خلاف اخلاق عمومی عبارت است از: 1- اعمال منافی عفت عمومی، 2- تجاهر به فسق و فجور، 3- استعمال مشروبات الكلی و مواد مخدر، 4- اعمال و رفتار خلاف حیثیت و شرافت و شئون شغلی، 5- عدم رعایت حجاب اسلامی، 6- نشر و توزیع نوارهای مبتذل یا عكس‌های مستهجن و صور قبیحه. (ماده 18 قانون بازسازی نیروی انسانی وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی وابسته به دولت مصوب 5/7/1360)

اعمال شاقه: اعمال شاقه محكومین به حبس با مشقت باید راجع به امور عام‌المنفعه باشد. (ماده 13 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)

افراد: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌گردد. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامبرده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

افراد خانواده تحت تكفل: افراد خانواده تحت تكفل بیمه شده از نظر قانون بیمه‌های اجتماعی روستاییان و مواد الحاقی عبارتند از اشخاص زیر: 1- همسر یا همسران دائم بیمه شده، 2- شوهر زن بیمه شده مشروط بر این كه تحت تكفل بیمه شده بوده و سن او از شصت و پنج سال متجاوز باشد، یا طبق تشخیص كمیسیون پزشكی سازمان قادر به كار نباشد، 3- فرزندان بیمه شده تا سن پانزده سال تمام و در صورت اشتغال به تحصیل در مؤسسات رسمی آموزشی تا بیست و یك سال تمام و فرزندانی كه در اثر بیماری دائمی یا نقص عضو اساسی به تشخیص كمیسیون پزشكی سازمان قادر به كار نبوده و به این علت معاش آن‌ها به عهده بیمه شده باشد، 4- پدر و مادر تحت تكفل بیمه شده مشروط بر این كه سن پدر از شصت و پنج سال و سن مادر از شصت سال متجاوز باشد یا به تصدیق كمیسیون پزشكی سازمان از كار افتاده باشند. (ماده 30 آیین‌نامه اجرایی ماده 26 الحاقی به قانون بیمه‌های اجتماعی روستاییان مصوب 16/3/1350)

افراد خرید خدمت سپاه: افراد خرید خدمت سپاه، ستاد كل و وزارت دفاع به كسانی اطلاق می‌شود كه بر طبق مقررات مربوط خدمت مشخصی را برابر قرارداد تنظیمی انجام می‌دهند. (ماده 15 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب 21/7/1370)

افراد نیازمند: به افرادی اطلاق می‌شود كه به لحاظ شرایط اقتصادی، اجتماعی، جسمی و روانی توانایی اداره زندگی خود و خانواده تحت تكفل خود را ندارند. (بند 4 ماده 1 قانون بیمه همگانی خدمات درمانی كشور مصوب 3/8/1373)

افزارمند: كارگرانی كه در كارخانه‌ها و كارگاه‌های ارتش یا در محل‌های وابسته به آن‌ها با دستمزد یا كارمزد طبق آیین‌نامه مربوطه به كار گمارده شوند افزارمندان ارتش شناخته می‌شوند. (ماده 1 قانون بیمه‌های اجتماعی و بازنشستگی و تعاون افزارمندان كارگاه‌ها و كارخانجات ارتش مصوب 17/9/1334)

افسر ارشد: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌شوند. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامیده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

افسر جزء: از سرباز تا سرجوخه (داخل) افراد نامیده می‌شوند. از گروهبان 3 تا افسریار (داخل) درجه‌دار نامیده می‌شوند. از ستوان 3 تا سروان (داخل) افسر جز نامیده می‌شوند. از سرگرد تا سرهنگ (داخل) افسر ارشد نامیده می‌شوند. از سرتیپ به بالا امرا نامیده می‌شوند. (تبصره 1 ماده 21 قانون استخدام نیروهای مسلح مصوب 30/4/1336)

اقاله: اقاله به هر لفظ یا فعلی واقع می‌گردد كه دلالت بر به هم زدن معامله كند. (ماده 284 قانون مدنی)
 
اقامت اتباع خارجی: اقامت اتباع خارجه در ایران بر دو قسم است: اقامت موقت و اقامت دائم. اقامت دائم در صورتی است كه خارجی در خاك ایران اقامتگاه قانونی اختیار نموده باشد و در غیر این صورت اقامت خارجی در ایران موقت محسوب می‌شود. اجازه اقامت موقت یا دائم از طرف نظمیه باید داده شود و هیچ یك از اتباع خارجه بدون اجازه مزبور و بیش از مدت معینه در اجازه‌های مذكوره نمی‌توانند در ایران اقامت نمایند. اجازه اقامت موقت یا دائم قابل تجدید و تمدید می‌باشد. (ماده 4 قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران مصوب 19/2/1310)

اقامت اجباری: مدت اقامت اجباری یا ممنوعیت از اقامت كم‌تر از یك ماه و بیش‌تر از سه سال نخواهد بود. محكومین به این دو مجازات بدون مستحفظ به نقطه‌ای كه ممنوع از اقامت در آن جای نیستند یا مجبور به اقامت در آن جا هستند رفته و در آن جا تحت نظر نخواهند بود. (ماده 16 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)
 
اقامتگاه: اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است كه شخص در آن جا سكونت داشته و مركز مهم امور او نیز در آن جا باشد اگر محل سكونت شخصی غیر از مركز مهم امور او باشد مركز امور او اقامتگاه محسوب است اقامتگاه اشخاص حقوقی مركز عملیات آن‌ها خواهد بود. (ماده 1002 قانون مدنی)

اقامتگاه افراد نظامی: اقامتگاه افراد نظامی كه در ساخلو هستند محل ساخلو آن‌ها است. (ماده 1008 قانون مدنی)

اقامتگاه (خدمه): اگر اشخاص‌ كبیر كه معمولاً نزد دیگری كار یا خدمت می‌كنند در منزل كارفرما یا مخدوم خود سكونت داشته باشند اقامتگاه آن‌ها همان اقامتگاه كارفرما یا مخدوم آن‌ها خواهد بود. (ماده 1009 قانون مدنی)

اقامتگاه (زن شوهر‌دار): اقامتگاه زن شوهردار همان اقامتگاه شوهر است مع‌ذلك زنی كه شوهر او اقامتگاه معلومی ندارد و همچنین زنی كه با رضایت شوهر خود یا با اجازه محكمه مسكن علیحده اختیار كرده می‌تواند اقامتگاه شخصی علیحده نیز داشته باشد. (ماده 1005 قانون مدنی)

اقامتگاه (صغیر و محجور): اقامتگاه صغیر و محجور همان اقامتگاه ولی یا قیم آن‌ها است. (ماده 1006 قانون مدنی)

اقامتگاه (مأمورین دولتی): اقامتگاه مأمورین دولتی محلی است كه در آن جا مأموریت ثابت دارند. (ماده 1007 قانون مدنی)

اقامتگاه دائمی: محلی كه شخص در آن جا از حیث شغل یا كسب یا خدمت قلمی یا نظامی یا علاقه ملكی اقامت دارد اقامتگاه دائمی محسوب می‌شود. (ماده 152 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)
 
اقامتگاه شخص حقوقی: اقامتگاه شخص حقوقی محلی است كه اداره شخص حقوقی در آن جا است. (ماده 590 قانون تجارت مصوب 13/2/1311)
 
اقدامات تأمینی: اقدامات تأمینی عبارتند از تدابیری كه دادگاه برای جلوگیری از تكرار جرم (جنحه یا جنایت) درباره مجرمین خطرناك اتخاذ می‌كند. مجرمین خطرناك كسانی هستند كه سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی آنان و كیفیت ارتكاب و جرم ارتكابی آنان را در مظان ارتكاب جرم در آینده قرار دهد از این كه قانوناً مسئول باشند یا غیر مسئول. صدور حكم اقدام تأمینی از طرف دادگاه وقتی جایز است كه كسی مرتكب جرم گردیده باشد. (ماده 1 قانون اقدامات تأمینی مصوب 12/2/1339)
 
اقرار: اقرار عبارت از اخبار به حقی است برای غیر بر ضرر خود. (ماده 1259 قانون مدنی)
 
اقرار شفاهی: اقرار شفاهی است وقتی كه حین مذاكره در دادگاه به عمل آید و كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه تقدیم گردیده اظهار شده باشد. در اقرار شفاهی، طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار او در صورت مجلس قید شود. (ماده 204 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اقرار شفاهی: اقرار كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه داده شده است اظهار شده باشد و شفاهی است در صورتی كه در حین مذاكره در دادگاه به عمل آید. در اقرار شفاهی طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده نماید باید از دادگاه بخواهد كه اقرار در صورت مجلس قید شود. (ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)

اقرار كتبی: اقرار شفاهی است وقتی كه حین مذاكره در دادگاه به عمل آید و كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه تقدیم گردیده اظهار شده باشد. در اقرار شفاهی، طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار او در صورت مجلس قید شود. (ماده 204 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)

اقرار كتبی: اقرار كتبی است در صورتی كه در یكی از اسناد یا لوایحی كه به دادگاه داده شده است اظهار شده باشد و شفاهی است در صورتی كه در حین مذاكره در دادگاه به عمل آید. در اقرار شفاهی طرفی كه می‌خواهد از اقرار طرف دیگر استفاده كند باید از دادگاه بخواهد كه اقرار در صورت مجلس قید شود. (ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
اقسام حجب: حجب بر دو قسمت است: قسم اول آن است كه وارث از اصل ارث محروم می‌گردد مثل برادرزاده كه به واسطه بودن برادر یا خواهر متوفی از ارث محروم می‌شود یا برادرانی كه با بودن برادر ابوینی از ارث محروم می‌گردند. قسم دوم آن است كه فرض وارث از حد اعلی به حد ادنی نازل می‌گردد مثل تنزل حصه شوهر از نصف به ربع در صورتی كه برای زوجه اولاد باشد و همچنین تنزل حصه زن از ربع به ثمن در صورتی كه برای زوج او اولاد باشد. (ماده 887 قانون مدنی)
 
اقلیت‌های دینی: ایرانیان زرتشتی، كلیمی و مسیحی‌ تنها اقلیت‌های‌ دینی‌ شناخته ‌می‌شوند كه در حدود قانون در انجام مراسم خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می‌كنند. (اصل سیزدهم از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)

اقلام گران بها: منظور اقلامی با ارزش قابل ملاحظه است كه نه به منظور تولید و مصرف، بلكه به دلیل ارزشی كه دارند نگهداری می‌شود. (مانند تابلو، كتب خطی، فلزات گران بها). (ماده 77 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380)
 
اكتشاف: اكتشاف: تجسس ارادی به منظور یافتن كانسار است كه شامل عملیاتی از جمله موارد زیر می‌باشد: 1- آثاریابی و نمونه‌برداری و آزمایشات كمی و كیفی. 2- بررسی‌های زمین‌شناسی، ژئوفیزیكی و ژئوشیمیایی و مانند آن‌ها و انجام اموری كه برای این گونه بررسی‌ها لازم باشد. 3- حفاری روباز و زیرزمینی. 4- تعیین شكل و كیفیت و كمیت ذخیره معدنی و تهیه نقشه‌های مربوطه. (بند ث ماده 1 قانون معادن مصوب 23/3/1377)
 
اكثریت آرا: در كلیه مواردی كه در این قانون اكثریت آرا در مجامع عمومی ذكر شده است مراد اكثریت آراء حاضرین در جلسه است. (ماده 103 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 24/12/1347)

اكثریت تام: انتخاب درجه اول به اكثریت نسبی و انتخاب درجه ثانی به اكثریت تام خواهد بود. (توضیح) مراد از اكثریت تام آن است كه بیش‌تر از نصف رأی‌دهندگان درباره كسی رأی داده باشند. (ماده 17 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
اكراه: اكراه به اعمالی حاصل می‌شود كه مؤثر در شخص با شعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید نماید به نحوی كه عادتاً قابل تحمل نباشد. در مورد اعمال اكراه آمیز سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود. (ماده 202 قانون مدنی)
 
اماره: اماره عبارت از اوضاع و احوالی است كه به حكم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته می‌شود. (ماده 1321 قانون مدنی)
 
اماره: اماره عبارت از اوضاع و احوالی است كه نوعاً صحت اظهارات یكی از طرفین دعوی را برساند. (ماده 7 قانون شهادت و امارات مصوب 23/4/1308)
 
اماره قانونی: امارات قانونی اماراتی است كه قانون آن را دلیل بر امری قرار داده مثل امارات مذكوره در این قانون از قبیل مواد 35، 109، 110، 1158 و 1159 و غیر آن‌ها و سایر امارات مصرحه در قوانین دیگر. (ماده 1322) قانون مدنی
 
اماره قضایی: اماراتی كه به نظر قاضی واگذار شده عبارت است از اوضاع و احوالی در خصوص مورد و در صورتی قابل استناد است كه دعوی به شهادت شهود قابل اثبات باشد یا ادله دیگری را تكمیل نماید. (ماده 1324 قانون مدنی)
 
اماكن عمومی: اماكن عمومی عبارت است از اماكن متبركه و زیارتگاه‌ها، زائرسراها، هتل‌ها، متل‌ها، مسافرخانه‌ها، پانسیون‌ها، آسایشگاه‌های سالمندان، آرایشگاه‌ها، حمام‌ها، حمام‌های سونا، استخرهای شنا، سینماها، پارك‌ها، مراكز تفریح‌های سالم، باشگاه‌های ورزشی، ترمینال‌ها، وسایل حمل و نقل عمومی و مسافرتی، توالت‌های عمومی، گورستان‌ها و مانند این موارد. (بند ج ماده 1 آیین‌نامه بهداشت محیط مصوب 24/4/1371 هیئت وزیران)
 
امانات پستی: امانات پستی عبارت است از كلیه بسته‌های پستی به استثنای نامه و كارت پستی كه از لحاظ وزن بسته‌بندی و كرایه پستی تابع شرایط خاصی بوده و معمولاً مخصوص بسته‌هایی با وزن تا 20 كیلوگرم هستند. (ماده 346 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
امتیاز تأسیس (آموزشگاه): امتیاز تأسیس عبارت است از اعلام قبولی متقاضی در آزمون تعیین صلاحیت فنی و حرفه‌ای كه به موجب آن متقاضی می‌تواند به منظور تأسیس آموزشگاه اقدامات مندرج در ماده 13 را شروع كند. (ماده 6 از آیین‌نامه نحوه تشكیل و اداره آموزشگاه‌های آزاد فنی و حرفه‌ای مصوب 6/7/1365 هیئت وزیران)
 
امتیاز تجربه كاری: عبارت از عددی است كه از جدول پیوست این آیین‌نامه در مورد تجربه كاری شركت یا موسسه و با توجه به ضریب حسن اجرای كار استخراج می‌شود (این ضریب در ابتدای رتبه‌بندی 1 و پس از ارزشیابی بر اساس ضوابط مربوط به خود عددی بین صفر تا 3 خواهد بود). (بند ب ماده 4 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و ارجاع كار به پیمانكاران مصوب 6/6/1367 هیئت وزیران)
 
امتیاز كل: امتیاز مدیر عامل و اعضا هیئت مدیره عبارت است از عددی كه با توجه به میزان تحصیلات و سال‌های سابقه كار هر یك از آنان از جدول امتیازات پیوست این آیین‌نامه استخراج می‌شود. این امتیاز بر حسب تناسب رشته تحصیلی افراد با رشته‌ كاری كه رتبه‌بندی در آن انجام می‌شود و نیز بر اساس نوع سابقه كار و سابقه مدیریت افراد فوق مورد تمدید قرار می‌گیرد. (بند الف ماده 4 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و ارجاع كار به پیمانكاران مصوب 6/6/1367 هیئت وزیران)
 
امر به معروف و نهی از منكر: در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یكدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت... (و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنكر) (از اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)
 
امضای فعلی: تصرفاتی كه نوعاً كاشف از رضای معامله باشد امضای فعلی است مثل آن كه مشتری که خیار دارد با علم به خیار مبیع را بفروشد یا رهن بگذارد. (ماده 450 قانون مدنی)
 
امضای قطعی: امضای توافق بین‌المللی است كه بعد از تصویب مراجع صالح، از طرف مقامات صلاحیت‌دار صورت می‌گیرد. در مواردی كه نوع امضا مشخص نگردد، امضا قطعی محسوب خواهد شد. (ماده 1 آیین‌نامه چگونگی تنظیم و انعقاد توافق‌های بین‌المللی مصوب 13/2/1371 هیئت وزیران)

امضای موقت: امضای توافق بین‌المللی است كه لازم‌الاجرا شدن آن منوط به تصویب مراجع صالح باشد. (ماده 1 آیین‌نامه چگونگی تنظیم و انعقاد توافق‌های بین‌المللی مصوب 13/2/1371 هیئت وزیران)
 
املاك مسلوب المنفعه: املاك مسلوب المنفعه املاكی می‌باشد كه عوایدی برای مالك حاصل ننماید... (ماده 11 آیین‌نامه مالیات املاك مزروعی مصوب 4/5/1329)
 
املاك در حكم مصرفی: اموالی هستند كه در ظاهر با اموال غیر مصرفی مشابهت دارند، اما به لحاظ طبیعت و ماهیت یا ارزش كم، تنظیم حساب برای آن‌ها به صورت حساب اموال غیر مصرفی ضرورت ندارد. (بند 3 ماده 4 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال امانی: منظور از اموال امانی در این آیین‌نامه، اموال منقولی است كه از طرف وزارت خانه‌ها و مؤسسات دولتی و شركت‌های دولتی بر اساس ماده (110) قانون برابر مقررات و به طور موقت در اختیار سایر وزارت خانه‌ها، مؤسسات و شركت‌های دولتی و نیز مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی قرار گرفته یا می‌گیرند، همچنین اموال غیر منقول كه مطابق ماده (120) قانون به مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی واگذار می‌شوند. (ماده 3 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال دولت: اموالی است كه توسط وزارت خانه‌ها، مؤسسات یا شركت‌های دولتی خریداری می‌شود یا به هر طریق قانونی دیگر به تملك دولت درآمده یا درمی‌آیند. تبصره- تعاریف اموال منقول و غیر منقول موضوع این آیین‌نامه تابع تعاریف به عمل آمده در قانون مدنی است. (ماده 2 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال دولتی: اموال دولتی كه معد است برای مصالح یا انتفاعات عمومی مثل استحكامات و قلاع و خندق‌ها و خاكریز‌های نظامی و قورخانه و اسلحه ذخیره و سفاین جنگی و همچنین اثاثیه و ابنیه سلطنتی و عمارات دولتی و سیم‌های تلگرافی دولتی و موزه‌ها و كتابخانه‌های عمومی و آثار تاریخی و امثال آن‌ها و بالجمله آنچه كه از اموال منقوله و غیر منقوله دولت به عنوان مصالح عمومی و منافع ملی در تحت تصرف دارد قابل تملك خصوصی نیست و همچنین است اموالی كه موافق مصالح عمومی به ایالت یا ولایت یا ناحیه یا شهری اختصاص یافته باشد. (ماده 26 قانون مدنی)
 
اموال رسیده: اموالی است كه تحت ابواب جمعی امین اموال قرار می‌گیرند. (ماده 5 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال فرستاده: اموالی است كه طبق مقررات این آیین‌نامه به نحوی از ابواب جمعی امین اموال خارج و دستور حذف آن‌ها صادر شده باشد. (ماده 6 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال فرهنگی: ورود و صدور اشیا عتیقه و آثار فرهنگی و هنری اصیل و معتبر كه در این قانون به اختصار اموال فرهنگی نامیده می‌شود تابع مقررات زیر خواهد بود. (ماده 1 قانون معافیت ورود و صدور اشیا عتیقه و آثار فرهنگی و هنری اصیل و معتبر از حقوق و عوارض گمركی مصوب 22/4/1354)
 
اموال مشمول مالیات بر ارث: اموال مشمول مالیات بر ارث عبارت است از كلیه ماترك متوفی واقع در ایران یا خارج از ایران اعم از منقول و غیر منقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی پس از كسر هزینه كفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی. (ماده 19 قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 3/12/1366)

اموال منقول: منظور از اموال منقول مذكور در فصل پنجم این قانون اموال منقول و غیر مصرفی است و ترتیب نگهداری حساب نقل و انتقال اموال منقول مصرفی و در حكم مصرفی در آیین‌نامه موضوع ماده 122 این قانون تعیین خواهد شد. (ماده 111 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)
 
اموال منقول غیر مصرفی: اموال منقول غیر مصرفی، اموالی هستند كه بدون تغییر محسوس و از دست دادن مشخصات اصلی بتوان به طور مكرر آن‌ها را مورد استفاده قرار داد. (بند 2 ماده 4 از آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
اموال منقول مصرفی: اموال منقول مصرفی، اموالی هستند كه بر اثر استفاده، به صورت جزئی یا كلی از بین می‌روند. (بند 1 ماده 4 آیین‌نامه اموال دولتی مصوب 27/4/1372 هیئت وزیران)
 
امور اجرایی: امور اجرایی اموری است كه حل و تسویه آن‌ها فقط بسته به اجرای قوانین است یا اجرای تقاضایی كه دوایر اداره به موجب قوانین می‌نمایند و محتاج به مداقه در مجلس مشاوره اداره ولایتی نیست مثل اقدامات فوری كه باید حكومت برای جلوگیری از امراض مسریه و سریع‌الانتشار به عمل آورد و همچنان اقدامات برای سرشماری و وصول بقایا و اجازه تأسیس بازارها و كارخانه و مطبعه‌ها و دواخانه‌ها و تأدیه مواجب و مقرری‌های مأموران و استدعای امتیاز و ترفیع رتبه برای صاحب منصبان و مقرری‌های مأموران و استدعای امتیاز و ترفیع رتبه برای صاحب منصبان و مستخدمان و اعلام و انتشار قوانین موضوعه و اقدام در اجرای احكام محاكم عدلیه و كلیه اموری كه از این قبیل است. (از ماده 153 قانون تشكیل ایالات و ایالات و دستورالعمل‌ حكام مصوب 27/9/1386)
 
امور اداری: امور اداره‌ای اموری است كه مداقه و مباحثه مجلس مشاوره اداره ولایتی را لازم دارد و بدون این نوع مداقه اداره ولایتی نمی‌تواند اظهار رأی یا عقیده كند یا این كه این امور طوری است كه در فهمیدن یا ترتیب تسویه یا اجرای آن عقاید مختلف می‌شود مثل اقداماتی كه به موجب قانون می‌شود و منافع خزانه دولت یا شهر و غیره را در بردارد یا راجع به اصلاح و ترقی وضع ولایت است لهذا عزل و نصب اشخاصی كه پول یا اموال دولت در دست آن‌ها است و اقدامات لازمه برای افتتاح شهر یا محال جدیدی و بخشیدن بقایایی كه وصول شدنی نیست پس از تصویب انجمن ایالتی به موجب قانون و همچنان نقشه بازدید و دستورالعمل ابنیه و عماراتی كه باید به خرج دولت ساخته شود با صلاح اندیشی انجمن ایالتی و دادن مقاطعه‌ها و مسئول نمودن مقاطعه كاران و كلیه این نوع امور، امور ادار‌ه‌ای است. (ماده 153 قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حكام مصوب 27/9/1286)
 
امور حسبی: امور حسبی اموری است كه دادگاه‌ها مكلفند نسبت به آن امور اقدام نموده و تصمیمی اتخاذ نمایند بدون این كه رسیدگی به آن‌ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین اشخاص و اقامه دعوی از طرف آن‌ها باشد. (ماده 1 قانون امور حسبی مصوب 2/4/1319)
 
امور راجع به تركه: امور راجع به تركه عبارت است از اقداماتی كه برای حفظ تركه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق می‌شود از قبیل مهر و موم و تحریر تركه و اداره تركه و غیره. (ماده 162 قانون امور حسبی مصوب 2/4/1319)

امور سیاسی: امور سیاسی عبارت از مسائلی است كه راجع به اصول اداره و قوانین اساسی مملكت و پلتیک دولت باشد. (تنبیه ماده 103 قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی مصوب 1/2/1286)

امور شرعیه: امور شرعیه موضوعاتی است كه به موجب قوانین شرع انور اسلام مقرر است. (ماده 144 قوانین موقتی اصول محاكمات حقوقی مصوب 18/8/1290)

امور عرفیه: امور عرفیه كه قطع و فصل دعاوی ناشی از آن مخصوص محاكم عدلیه است اموری است كه بر حسب قواعد معموله یا قوانین موضوع مملكتی راجع به سیاست یا اقتصاد یا تنظیمات اجتماعی در تمام یا قسمتی از مملكت مقرر است از قبیل دعاوی مفصله ذیل: دعاوی ناشیه از مطبوعات و محاكمات عدلیه و اجرای احكام و دعاوی كه ناشی از تخلف از قواعد و یا قوانین مزبوره فوق می‌شود و دعاوی ناشیه از امتیازات و تعهدات دولت مطلقاً اعم از این كه این دعاوی بین اشخاص باشد و یا بین دولت و اشخاص- و دعاوی ناشیه از اسناد رسمی دوایر دولتی و اسنادی كه در ثبت اسناد ثبت شده است و دعوای جعل و تزویر نسبت به اسناد و نوشته‌جات. (ماده 1 قانون موقت راجع به تصرفات در قانون اصول محاكمات حقوقی مصوب 31/3/1302)
 
امین: ودیعه عقدی است كه به موجب آن یك نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد برای آن كه آن را مجاناً نگه دارد. ودیعه گذار مودع و ودیعه گیر را مستودع یا امین می‌گویند. (ماده 607 قانون مدنی )
 
امین: شخص حقیقی یا حقوقی است كه از طرف بانك مركزی انتخاب می‌شود و به منظور حفظ منافع دارندگان اوراق مشاركت و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر در طرح، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملكرد اجرایی ناشر به موجب قرارداد منعقد شده، مستمراً رسیدگی و اظهار نظر می‌نماید. وظایف امین در مورد طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت به مسئولیت سازمان برنامه و بودجه انجام خواهد شد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
امین اموال: امین اموال مأموری است كه از بین مستخدمان رسمی واجد صلاحیت و امانت دار با موافقت ذی‌حساب و به موجب حكم وزارت خانه یا مؤسسه ذی‌ربط به این سمت منصوب و مسئولیت حراست و تحویل و تحول و تنظیم حساب‌های اموال و اوراقی كه در حكم وجه نقد است و كالاهای تحت ابواب جمعی، به عهده او واگذار می‌شود. آیین‌نامه مربوط به شرایط و طرز انتخاب و حدود وظایف و مسئولیت‌های امین اموال در مورد اموال منقول و غیر منقول با رعایت مقررات این قانون از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد. (ماده 34 از قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1/6/1366)
 
انبار كالا: انبار كالا به محلی اطلاق می‌گردد كه یك یا چند نوع كالای بازرگانی یا محصولات صنعتی یا مواد اولیه یا فراورده‌های دامی و كشاورزی در آن جا نگهداری می‌شود. كلیه انبارهای عمومی و انبارهای اختصاصی واحدهای صنعتی و بازرگانی و تولیدی اعم از بخش خصوصی و دولتی مشمول مقررات این آیین‌نامه خواهند بود. مكانی كه دارای شرایط مندرج در این آیین‌نامه نباشد انبار محسوب نمی‌شود. (ماده 1 آیین‌نامه ایمنی انبارهای كالا مصوب 31/6/1352)
 
انبارها و اماكن گمركی: منظور از انبارها و اماكن گمركی مندرج در این آیین‌نامه انبارها و باراندازهای محصور یا غیر محصور و اسكله‌ها و محوطه‌ها و به طور كلی هر محل و مكانی است كه در تصرف گمرك یا بندر بوده و برای انباشتن و جا دادن كالا از آن‌ها استفاده می‌كنند. (تبصره 6 ماده 4 از آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمركی مصوب 20/1/1351)
 
انتخاب جمعی: مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص را می‌نویسند و ... (از قسمت توضیح ماده 6 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 12/7/1304)
 
انتخاب جمعی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌گردد و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب نمایند انتخاب جمعی خواهد بود. توضیح: مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص می‌نویسند و مراد از انتخاب فردی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی اسم یك شخص را می‌نویسند. (ماده 14 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 29/7/1290)
 
انتخاب جمعی: انتخاب درجه اول و ثانی كلیه به طرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محل‌هایی كه موافق تقسیم نظامنامه بیش از یك نفر حق انتخاب ندارند در این صورت به انتخاب فردی عمل می‌شود. (توضیح)- مراد از انتخاب جمعی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی به عده مجموع انتخاب شوندگان آن محل اسامی اشخاص می‌نویسند مراد از انتخاب فردی آن است كه هر یك از انتخاب‌كنندگان در ورقه رأی اسم یك شخص را می‌نویسند. (ماده 16 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتخاب دو درجه: انتخاب در کلیه ممالك ایران به طرز دو درجه خواهد بود. (توضیح اول)- مراد از انتخاب دو درجه آن است كه ابتدا در محله‌های یك شهر یا در شهرهای یك حوزه انتخابیه عدد معینی را انتخاب می‌نمایند كه منتخب نامیده می‌شوند و بعد این انتخاب‌شدگان درجه اول در مركز حوزه انتخاب جمع شده از میان خود عده مطلوبه را ثانیاً انتخاب می‌كنند و این انتخاب‌شدگان درجه ثانی نماینده خوانده می‌شوند. (ماده 15 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتخاب فردی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌شود و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب كنند انتخاب جمعی خواهد بود. (ماده 6 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 12/7/1304)
 
انتخاب فردی: در محل‌هایی كه موافق تقسیم انتخابات حق انتخاب یك نفر نماینده دارند انتخاب فردی عمل می‌شود و در محل‌هایی كه بیش از یك نفر نماینده باید انتخاب كنند انتخاب جمعی خواهد بود. (ماده 14 قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوب 29/7/1290)
 
انتخاب فردی: انتخاب درجه اول و ثانی كلیه به طرز انتخاب جمعی خواهد بود مگر در محل‌هایی که موافق تقسیم نظامنامه بیش از یك نفر حق انتخاب ندارند در این صورت به انتخاب فردی عمل می‌شود. (ماده 16 نظامنامه انتخابات دو درجه مصوب 10/4/1288)
 
انتصاب: عبارت است از واگذاری یكی از پست‌های سازمانی بانك به یكی از كاركنان. (بند د ماده 1 آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)
 
انتقال: وضع افسر و كارمندی است كه در صورت تمایل آن پس از تصویب بزرگ ارتشتاران به یكی از وزارت خانه- مؤسسات دولتی یا مؤسسات وابسته به دولت منتقل شوند. (بند ب ماده 15 اصلاحی از قانون اصلاح مواد 15 و 97 قانون استخدامی نیروهای مسلح مصوب 25/5/1346)
 
انتقال: انتقال عبارت از آن است که مستخدم رسمی از خدمت یك وزارت خانه یا مؤسسه دولتی مشمول این قانون بدون آن که جریان خدمت وی قطع گردد با حفظ گروه و پایه و پیشینه خدمت خود به خدمت وزارت خانه یا مؤسسه دولتی دیگر مشمول این قانون درآید. (ماده 10 قانون استخدام كشوری مصوب 31/3/1345)
 
انتقال: وضع افسران و كارمندانی است كه در صورت تمایل آنان پس از تصویب ..... به یكی از وزارت خانه‌ها یا بنگاه‌های ملی و دولتی منتقل گردند. (بند ب ماده 15 از قانون استخدام نیروهای مسلح ایران 30/4/1336)
 
انتقال: انتقال عبارت است از تغییر محل سازمانی خدمت در داخل بانك یا از بانك به بانك یا مؤسسات دیگر و بالعكس. (بند ی ماده 1 آیین‌نامه استخدامی نظام بانكی جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/11/1379 هیئت وزیران)
 
انتقال‌دهندگان دست دوم (تلفن): منظور از انتقال‌دهندگان دست دوم اشخاصی هستند كه امتیاز تلفن را مستقیماً از شركت مخابرات تحصیل كرده باشند. (ماده 4 از قانون وصول مالیات مقطوع از بعضی كالا و خدمات مصوب 26/3/1366)
 
انتقال‌دهندگان دست دوم (وسایط نقلیه): منظور از انتقال‌دهندگان دست دوم اشخاصی هستند كه وسایل نقلیه موضوع ماده فوق‌الذكر را مستقیماً از كارخانجات سازنده یا مونتاژ كننده داخلی یا واردكنندگان (نمایندگی كمپانی‌های خارجی) خریداری یا رأساً از خارج وارد می‌كنند و سند مالكیت در ایران برای اولین بار در كلیه موارد مذكور به نام آن‌ها صادر می‌گردد. (تبصره 1 ماده 1 از قانون وصول مالیات از اتومبیل‌های غیر سواری و اصلاح بعضی از مواد قانون مالیات‌های مستقیم و اصلاحیه‌های بعدی مصوب 2/10/1363)
 
انجمن (آثار و مفاخر فرهنگی): انجمن، مؤسسه‌ای است عمومی، عام‌المنفعه و دائمی و اموال آن نیز عمومی است. (ماده 9 متمم اساسنامه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مصوب 29/6/1373 شورای عالی انقلاب فرهنگی)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی هر واحد اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی یا كشاورزی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب همان واحد كه هدف آن شناختن و شناساندن اسلام، امر به معروف و نهی از منكر و تبلیغ و گسترش انقلاب اسلامی باشد. (ماده 3 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی نهادی است خودجوش، متشكل از نیروهای داوطلب و معتقد به اسلام، ولایت فقیه، قانون اساسی، عامل به احكام اسلام متقاضی انجام فعالیت‌های ایثارگرانه و مبشر تفاهم و وحدت كه به منظور تعمیق دستاوردهای انقلاب و اشاعه فرهنگ اسلامی در محیط كار و نیز همكاری و معاونت با مسئولین جهت تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب اسلامی در هر واحد اداری تشكیل و دارای شخصیت حقوقی مستقل می‌باشد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی انجمن‌های اسلامی واحدهای اداری مصوب 7/5/1368 هیئت وزیران)
 
انجمن اسلامی: در این آیین‌نامه منظور از انجمن اسلامی تشكیلاتی است مركب از اعضا داوطلب واحدهای اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی یا كشاورزی كه از یك شخصیت حقوقی برخوردار می‌باشند و محدوده جغرافیایی فعالیت آن‌ها مشخص باشد. (ماده 1 متن اصلاحی آیین‌نامه اجرایی فعالیت انجمن‌های اسلامی موضوع قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360 مجلس شورای اسلامی مصوب 18/6/1363 هیئت وزیران)

انجمن اسلامی: انجمن اسلامی در این آیین‌نامه منظور از انجمن اسلامی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب واحدهای اداری، آموزشی، صنفی، صنعتی و یا كشاورزی كه از یك شخصیت حقوقی برخوردار باشند و محدوده جغرافیایی فعالیت و انجام وظیفه آن‌ها مشخص باشد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی فعالیت انجمن‌های اسلامی مصوب 10/7/1362 هیئت وزیران)

انجمن اقلیت‌های دینی: انجمن اقلیت‌های دینی موضوع اصل 13 قانون اساسی تشكیلاتی است مركب از اعضای داوطلب همان اقلیت دینی كه هدف آن حل مشكلات و بررسی مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی و رفاهی ویژه آن اقلیت باشد. (ماده 4 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)
 
انجمن تحقیق: مقصود از انجمن تحقیق هیئتی است كه اعضا مجلس برای رسیدگی مطلب به خصوص از میان خود انتخاب می‌كنند و آن بر حسب ضرورت و لزوم موقتی یا دائمی خواهد بود. (ماده 49 نظامنامه داخلی دارالشورای ملی ایران مصوب 25/7/1285)
 
انجمن - جمعیت: انجمن، جمعیت، اتحادیه صنفی و امثال آن تشكیلاتی است كه به وسیله دارندگان كسب یا پیشه یا حرفه و تجارت معین تشكیل شده، اهداف، برنامه‌ها و رفتار آن به گونه‌ای در جهت منافع خاص مربوط به آن صنف باشد. (ماده 2 قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده مصوب 7/6/1360)

انجمن‌ رادیو آماتوری: انجمن ‌رادیو آماتوری، عبارت است از مركز تجمع رادیو آماتورهای مجاز و علاقه‌مندان، كه به منظور تبادل نظر فنی و اشاعه فن رادیو آماتوری و كمك به رشد و بروز استعدادهای نهفته، طبق اساسنامه‌ای كه به تصویب وزارت پست و تلگراف و تلفن می‌رسد تأسیس می‌گردد. (ماده 41 آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب13/11/1361 هیئت وزیران)
 
انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی: مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی عبارت از هرگونه تشكیلاتی است كه توسط افراد واجد شرایط برای فعالیت در یك یا چند قلمرو فرهنگی و هنری و سینمایی تأسیس می‌گردد. تبصره 1- مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های علمی و تحقیقاتی از شمول این مصوبه خارج است. تبصره 2- مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی و هنری دولتی یا وابسته به دولت بر اساس ضوابط دیگری تأسیس خواهد شد و از شمول این مصوبه خارج است. تبصره 3- مراكزی مانند عكاسی‌ها، کتاب فروشی‌ها، تكثیر و فروش نوار و همچنین مراكز تكثیر و وابسته به صنعت چاپ از شمول این مصوبه خارج است. (ماده 1 ضوابط عام تأسیس مراكز، مؤسسات، انجمن‌ها و كانون‌های فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها مصوب 20/2/1367 شورای عالی انقلاب فرهنگی)
 
انحصار دولتی دخانیات: از تاریخ تصویب این قانون حق وارد و صادر كردن و خرید و فروش و تهیه و نگهداری و حمل و نقل اجناس دخانیه و انواع كاغذ سیگار در كلیه مملكت منحصر به دولت است و این انحصار موسوم به انحصار دولتی دخانیات خواهد بود نگهداری و به كار انداختن ادوات توتون بری مختص به مؤسسه انحصار است و هیچ كس بدون اجازه مؤسسه مزبوره حق آن را نخواهد داشت و مؤسسه انحصار باید كلیه ادوات موجوده توتون بری كه اجازه نگهداری و به كار انداختن آن را به كسی نداده است یا اجازه داده و بعد سلب نموده از صاحبان آن‌ها به قیمت عادله خریداری نماید. (ماده 1 قانون انحصار دولتی دخانیات مصوب 29/12/1380)
 
انستیتو پاستور: انستیتو پاستور ایران كه مؤسسه‌ای تحقیقاتی، تولیدی و آموزشی در جهت تأمین بهداشت و سلامت جامعه است، مؤسسه‌ مستقلی است و امور آن به وسیله شورای عالی مركب از اعضای زیر اداره می‌گردد و رئیس انستیتو در مقابل شورای عالی مسئولیت تام دارد. (ماده 1 اصلاح ماده 1 آیین‌نامه اداری و مالی انستیتو پاستور ایران مصوب 30/10/1369 هیئت وزیران)
 
انفصال ابد از خدمات دولت: منظور از انفصال ابد از خدمات دولتی در مورد مأمورین به خدمات عمومی انفصال ابد از خدمت در بنگاه‌های نامبرده در ماده 3 قانون راجع به محاكمه و مجازات مأمورین به خدمات عمومی مصوب 16/2/1315 و محرومیت از خدمات دولتی و شهرداری و كشوری است. (ماده 4 قانون اصلاح پاره از مواد قانون اصول محاكمات جزایی و قانون مجازات عمومی مربوط به مستخدمان دولت مصوب 18/10/1317)
 
انفصال از خدمت: منظور از انفصال از خدمت درباره مشمولان مواد فوق كه جزو مأموران دولت یا شهرداری یا بنگاه‌های مذكور در قانون راجع به محاكمه مأموران به خدمات عمومی مصوب 6/2/1315 نمی‌باشند، انفصال دائم از خدمت در آن مؤسسات و محرومیت از خدمات دولتی (اعم از كشوری و لشگری) و شهرداری است. (تبصره 1 ماده 5 از قانون مربوط به رسیدگی به دارایی وزرا و كارمندان دولت اعم از كشوری و لشگری و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آن‌ها مصوب 19/12/1377)

انفصال از خدمت: منظور از انفصال از خدمت در مجازات‌های تبعی یا تكمیلی جرائم مزبور انفصال از خدمت تمام سازمان‌ها و مؤسسات مذكور در ماده 2 قانون تشكیل دیوان كیفر كاركنان دولت است. (ماده 290 الحاقی از قانون اصلاح قانون تشكیل دیوان كیفر و بعضی از مواد قانون مجازات عمومی و الحاق چهار ماده به قانون مجازات عمومی مصوب 22/2/1355)
 
انقطاع حقیقی مرور زمان: انقطاع حقیقی در صورتی است که ملك از تصرف متصرف در مدتی زاید از یك سال خارج شده باشد اعم از این كه مالك اصلی از ید او خارج كرده یا دیگری ولی اگر متصرف در ظرف یك سال ملك را استرداد كرد یا اقامه دعوی تصرف عدوانی كرد و حكم بر نفع او ولو در ظرف بیش از یك سال صادر گردد مدت مرور زمان قطع نخواهد شد. (ماده 760 قانون آئین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
انقطاع قانونی مرور زمان: انقطاع قانونی در موارد زیر است: 1- هرگاه ‌كسی ‌كه مرور زمان برعلیه او جریان دارد واسطه دادخواست یا اظهاریه قانونی حق خود را مطالبه نماید. 2- در صورتی که مدیون در دادگاه یا در سندی كه به امضاء او است اقرار به دین نماید یا متصرف در دادگاه یا سندی كه به امضا او است به مالكیت صاحب ملك اقرار كند. (ماده 761 قانون آیین‌ دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
 
انواع جرم: جرم از حیث شدت و ضعف مجازات‌ها به چهار نوع تقسیم می‌شود: 1- جنابت 2- جنحه مهم 3- جنحه كوچك (تقصیر) 4- خلاف. (ماده 7 قانون مجازات عمومی مصوب 7/11/1304)
 
اوراق بهادار: اوراق بهادار عبارت است از سهام شركت‌های سهامی و اوراق قرضه صادر شده از طرف شركت‌ها و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دولت و خزانه‌داری كل كه قابل معامله و نقل و انتقال باشد. (بند 2 ماده 1 از قانون تأسیس بورس اوراق بهادار مصوب 27/2/1345)
 
اوراق زائد: اوراق زائد عبارت است از هرگونه اوراق و نسخه‌های اضافی و مجلدات چاپی و نشریه و جزوه و مانند آن‌ها و همچنین اسناد و اوراق راكد كه با رعایت مفاد قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران و مقررات این آیین‌نامه ارزش نگهداری نداشته باشد. (ماده 2) آیین‌نامه تشخیص اوراق زائد و ترتیب امحای آن‌ها مصوب 16/2/1351.
اوراق قرضه: اوراق قرضه اوراق بی‌نام یا با نامی است كه برای تأمین قسمتی از اعتبارات مورد نیاز برنامه‌های عمرانی یا دفاعی انتشار می‌یابد. (ماده 2 قانون انتشار اسناد خزانه و اوراق قرضه مصوب 2/7/1348)
 
اوراق مشاركت: اوراق مشاركت، اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است كه به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی كه قصد مشاركت در اجرای طرح‌های موضوع ماده (1) را دارند واگذار می‌گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشاركت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریك خواهند بود. (ماده 2 از قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 30/6/1376)
 
اوراق مشاركت: اوراق مشاركت، اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است كه به موجب قانون با مجوز بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه كشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شركت‌های دولتی شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام‌المنفعه و شركت‌های وابسته به دستگاه‌های مذكور، شركت‌های سهامی عام و خاص و شركت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی كه قصد مشاركت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد. (ماده 2 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اوراق مشاركت قابل تبدیل به سهام: اوراق مشاركت قابل تبدیل به سهام اوراقی است كه توسط شركت‌های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی یا زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شركت‌های موضوع طرح اوراق مشاركت، تبدیل می‌گردد. (ماده 1 آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اوراق مشاركت قابل تعویض با سهام: اوراقی است كه توسط شركت‌های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام سایر شركت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‌شود. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت مصوب 18/5/1377 هیئت وزیران)
 
اورانیوم غنی شده: منظور از تعریف اورانیوم غنی شده با ایزوتوپ 235 یا 233 اورانیومی است كه محتوی ایزوتوپ 235 یا 233 یا هر دو به مقداری باشد كه نسبت بین مجموع این دو ایزوتوپ به ایزوتوپ 238 بیش‌تر از نسبت به ایزوتوپ 235 به ایزوتوپ 238 كه در طبیعت به دست می‌آید باشد. (بند 2 ماده بیستم از قانون مربوط به اساسنامه مؤسسه بین‌المللی انرژی اتمی مصوب 6/3/1373)

اوزان و مقیاس‌های رسمی: اوزان و مقیاس‌های رسمی مملكت ایران مطابق اصول متری بوده و واحد آن‌ها برای طول متر برای سطح متر مربع برای حجم متر مكعب و برای وزن كیلوگرم است. اضعاف و اجزا مقیاس‌های مزبور مطابق اصول متری خواهد بود. (ماده 1 قانون اوزان و مقیاس‌ها مصوبه 18/10/1311)

اولیاء دم: اولیاء دم كه قصاص و عفو در اختیار آن‌ها است همان ورثه مقتولند، مگر شوهر یا زن كه در قصاص و عفو و اجرا اختیاری ندارند. (ماده 261 لایحه مجازات اسلامی مصوبه 7/9/1370 مجمع تشخیص مصلحت)

اولیاء دم: اولیاء دم كه قصاص در اختیار آن‌ها است همان ورثه مقتولند مگر شوهر یا زن كه در قصاص و عفو و اجرا اختیاری ندارند. (ماده 47 قانون حدود و قصاص و مقررات آن مصوب 3/6/1361)

اهلیت: برای این كه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند. (ماده 211 قانون مدنی)
 
ایالت: ایالت قسمتی از مملكت است كه دارای حكومت مركزی و ولایات حاکم نشین جزء است و فعلاً منحصر به چهار ایالت است (آذربایجان)، (كرمان و بلوچستان)، (فارس) و (خراسان). (ماده 2 قانون تشكیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حكام مصوب 27/9/1286)
 
ایالت: ایالت قسمتی از مملكت است كه دارای حكومت مركزی و ولایات حاكم نشین جزو است. (ماده 1 قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی مصوب 1/2/1286)

ایران گردی و جهان گردی: منظور از ایران گردی و جهان گردی عبارت است از هر نوع مسافرت انفرادی یا گروهی كه بیش از 24 ساعت بوده و به منظور كسب و كار نباشد. (ماده 1 قانون توسعه صنعت ایران گردی و جهان گردی مصوب 7/7/1370)
 
ایستگاه ارتباط رادیویی: ایستگاه ارتباط رادیویی عبارت است از یك یا چند فرستنده و گیرنده و ادوات مربوطه كه برای ارتباط رادیویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. (تبصره ماده 1 از قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای آماتوری مصوب 25/11/1345)
 
ایستگاه بی‌سیم اختصاصی: ایستگاه بیسیم اختصاصی، عبارت است از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده رادیویی و ادوات مربوطه (مثل منابع تغذیه و دستگاه‌های اندازه‌گیری و غیره) كه برای برقراری ارتباط رادیویی اختصاصی تأسیس می‌گردد. (ماده 1 از آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از بی‌سیم‌های اختصاصی و غیر حرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)
 
ایستگاه رادیو آماتوری: ایستگاه رادیو آماتوری، عبارت است از مجموعه ثابت یا متحركی، است كه از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده و ادوات مربوطه به آن فراهم شده و پس از صدور پروانه مربوطه با مسئولیت یك رادیو آماتور تأسیس و به منظور برقراری ارتباط موصوف با سایر رادیو آماتوری مجاز مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. (ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون استفاده از سیستم‌های اختصاصی و غیرحرفه‌ای (آماتوری) مصوب 13/11/1361 هیئت وزیران)

ایستگاه رادیویی: ایستگاه رادیویی عبارت است از یك یا چند دستگاه فرستنده و گیرنده یا دستگاه‌های كنترل از راه دور و ترمینال‌های مربوطه (ریموت، كنترل هد و ...) كه به صورت ثابت یا متحرك با صدور پروانه تأسیس ایستگاه رادیویی توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن مجاز به بهره‌برداری می‌گردند. (ماده 3 از آیین‌نامه اجرایی صدور گواهی‌نامه افسری مخابرات كشتی (رادیولوژی مصوب 31/6/1364 هیئت وزیران)